مقايسه سطوح معنايي معراج پيامبر(ص) و سفر اسكندر

معراج پيامبر اسلام(ص) تأثير زيادي بر معراج‌هاي صوفيه گذاشته‌است. علاوه بر اين، تأييد و توصيف آن در بسياري از متون عرفاني، نشاني از ايمان گوينده تلقي مي‌شد، در حالي ‌كه معراج متأثر از دخل و تصرف قصه‌گويان است و ارتباط آن با برخي قصه‌هاي عاميانه مورد توجه قرار نگرفته‌است. اين پژوهش به مقايسه روايت ابن‌عباس از معراج و سفر اسكندر در داراب‌نامه طرسوسي پرداخته‌است. اسكندر در داراب‌نامه، جهانگشايي شرقي است كه وجوه اشراقي يافته‌است و براي وي نسب‌نامه‌اي كياني ساخته شده‌است. بافت جامعه اسلامي نمود پيامبرگونه اسكندر را برجسته كرد و تجربه عالي پيامبر اسلام(ص) را در شب معراج، در سطحي پايين‌تر، اما با همان تكنيك به وي نسبت داد. سفر اسكندر براي ديدن عجايب و جستجوي آب حيات، بن‌مايه‌هاي اصلي معراج را در خود دارد. مقايسه اين دو نشان‌دهنده عناصر مشتركي است كه بر اساس ارتباط بينامتني با قرآن، مصاديق «آيات‌الكبري» را نشان مي‌دهد. طبق نظام ارزشي قرآن، «آيات» يا نشانه‌ها، خالق‌نما و ايمان‌آفرينند. جرياني از معنا در مواجهه با آيات شكل مي‌گيرد كه «حضور» كنشگران را دستخوش تغيير مي‌كند. تحليل هر دو سفر بر اساس رويكرد نشانه‌ـ‌ معناشناسي نشان مي‌دهد كه علاوه بر عناصر مشترك در سه محور «بهشت و دوزخ»، «فرشته‌شناسي» و «ملاقات با خداوند»، سطوح سازماندهي و چگونگي كاركرد و توليد معنا در هر دو، سازوكار يكساني دارد.