بررسي كمّي ابزارهاي انسجام در متن عربي و ترجمۀ فارسي پنج مقامه از مقامات حريري براساس نظريۀ نقش‌گراي نظام‌مند

در اين مقاله برپايه نظريۀ نقش‌گراي نظام‌مندِ هليدي، ميزان حضور ابزار انسجام در يك‌دهم از مقامات پنجاه‌گانۀ حريري به‌شكل تطبيق متن اصلي با ترجمۀ آنها بررسي مي‌شود. در دستور نقش‌گراي هليدي، زبان اصلي‌ترين وسيلۀ انتقال فرهنگي است و هر عنصري از آن برپايه نقش معين در نظام كلي زبان معرفي مي‌شود. در اين نظام، ابزار مختلفي براي نشان‌دادن انسجام در متن به ‌كار مي‌رود. جامعۀ آماري اين پژوهش پنج مقامه از مقامات پنجاه‌گانۀ حريري است؛ مقامه‌هايي مانند ديناريّه، برقعيديّه، مرويّه، شيرازيّه و تنيسيّه كه هم ازنظر محتوا (توجيه فقر و گدايي) بيانگر كليت مقامات است و هم ازنظر لفظ و متن، انسجام كامل‌تري دارد. با بررسي متن و ترجمه آن برپايه اين الگو، اين نتايج به دست آمد: نخست آنكه در متن اصلي و ترجمه، ميزان انسجام ازنظر كمّي در ابزارهايي مانند حذف، ترادف، هم‌آيي و شمول معنايي هماهنگ نيست و اين به‌سبب رويكرد دوگانۀ مترجم (ترجمۀ آزاد و ترجمۀ لفظ‌به‌لفظ) و نيز اختلاف در حوزۀ معناييِ واژه و ساختار دستوريِ زبان اصلي و ترجمه است. ديگر آنكه حريري به لفظ بسيار توجه دارد و به ديگر رفتارهاي نويسندگي بي‌توجه است و همين در ابتدا متن را اندكي نابسامان و بي‌هدف جلوه مي‌دهد؛ اما اين كتاب دربردارنده ويژگي‌هاي سه‌گانۀ آموزش زباني و بيان روايي و روشنگري اجتماعي، همراه با عوامل انسجامي است؛ همچنين ترجمۀ فارسي ِآن از ظرفيت لازم براي نمايش ميزان حضور ابزار انسجام برخوردار است؛ به‌ويژه ترجمۀ بررسي‌شده كه آميخته‌اي از هر دو نوع ترجمه است.