بحثي در شناخت و بررسي تفسير كهن بحر الموّاج و سراج الوهّاج و تمايزهاي سبكي تفسيري آن

بسياري از آثار متقدم تفسيري تا كنون شناخته و بررسي نشده اند. از زمره‌ اين آثار بايد از تفسير كهن بحر الموّاج و سراج الوهّاج اثر خامه‌ مولانا شهاب الدين عمر دولت آبادي در نيمه‌ اوّل سده‌ هشتم قمري ياد كرد كه هنوز مورد تصحيح و بررسي قرار نگرفته است. مسئله‌ اصلي پژوهش در ناشناخته بودن اين اثر از جهات مكتب تفسيري، ويژگيهاي زباني، ادبي و ساختاري است. مكتب تفسيري بحر الموّاج به روش تفاسير اهل سنت و مأثور است. در جاي جاي متن، به قصص و روايات داستانيِ قرآني استناد شده است. بارزترين خصوصيت اين اثر، جنبه‌ بررسي-هاي صرفي و نحوي كلام قرآن است كه البته به قصد ايضاح بيشتر و رفع ابهام انجام گرفته است. مفسر ذيل هر آيه از ساختار خاصي سود جسته است كه سبب شده مطالب در نظم خاصي عرضه شوند. زبان اين اثر بسيار كهنه تر از زبان نثر سده‌ هشتم قمري است و بيشتر به به نثر مرسل غزنوي ميماند. جملات كوتاه، تاثير پذيري از نحو عربي در ترجمه‌ آيات قرآن و گاه سره نويسي از ديگر ويژگيهاي زباني اين تفسير است. مفسر در ترجمه‌ آيات قرآن از شيوه‌ ترجمه‌ تفسيري و آزاد سود جسته است. در ضمن نثر گهگاه اسجاع ساده و اشعار عربي و ابيات فارسي به كار رفته است. نويسنده در اين مقاله كوشيده تا از منظر روش تحليل و توصيف محتوا به شناساندن و بررسي مكتب تفسيري و ويژگيهاي زباني، ادبي و ساختاري بحرالموّاج بپردازد و حتي الامكان پرده‌ زمان و خمول را از چهره‌ احوال و آثار شهاب الدين عمر دولت آبادي بزدايد.