تطبيق مفهوم «حركت جوهري» ملاصدرا با قواعد «گره‌سازي» در هنر اسلامي بر مبناي رويكرد وجود تطبيق هم ارزي

هدف از اين تحقيق، انطباق قاعده «حركت جوهري» ملاصدرا بعنوان مهمترين ديدگاه نظام فكري حكمت متعاليه با قواعد گره‌سازي هندسي در هنر و معماري اسلامي بر مبناي رويكرد تطبيقيِ وجودِ هم ارزي، تمثال و همانند ساختي، ميان نظام جزئي و نظام كلي عالم (سلسله مراتب عالم) مي‌باشد. در نگرش حكمت متعاليه ملاصدرا، وجود مبارك حق تعالي، حقيقتي واحد و شخصي است و تمامي پديدارهاي عالم امكان و كثرات، از يك وجود داراي مراتب شدت و ضعف و بر مبناي قاعده‌ «وحدت تشكيكي وجود» كه به واسطه‌ «عشق» از مظهر اوّل (وجود منبسط) -كه در عين وحدت داراي تمام كثرات است- جاري مي‌گردد. در اين پژوهش كه به روش تحقيق توصيفي، تحليلي، تطبيقي و با تلفيقي از دو رويكرد كمّي (از نظريه به مصداق) و كيفي (از مصداق به نظريه) انجام گرفته است، به اين نتيجه دست يافت كه خصوصيات به كار گرفته شده در گره‌سازي هندسي كه داراي سه مشخصه‌ «قابليّت تكرار به شرط تكامل»، «قابليّت تطوّر وتبدّل بواسطه‌ نقوش ثانوي» و «توانائي حفظ وحدت و بقاء موضوع در عين كثرت نقوش» مي‌باشند، تمثالِ و به مثابه بيان هنري قاعده‌ «خلق مداوم و تكامليِ» آفرينش عالم در ديدگاه عرفانيِ صدرالمتألهين شيرازي بوده و هدف هنرمند عارف در خلق صُورِ بينهايتْ كثرت پذيرِ نقوشِ هندسي در گره‌سازي، نشان دادن خلق پيوسته و استكمالي مخلوقات در تجليات الهي به صورت «لَبس بعد لَبس» بوده كه به طريقِ نقش‌هاي بافته، متكثّر و تكرارپذير اشكال هندسي در فضاسازي معماري اسلامي بازآفريني و خلق مجدد مي‌گردد.