دلالت هاي فلسفي كلام امام‎رضا (عليه‎السلام) در مسئله توحـيد ذاتـي

«توحيد» اساسي‌ترين اصل اعتقادي اسلام است و ديگر معارف اعتقادي و معارف ارزشي انسان از آن نشأت مي‌گيرد. توحيد ذاتي مهم‎ترين نوع توحيد و زيربناي تمام مراتب توحيد است. امام‎رضا (عليه‎السلام) نيز بسان ساير معصومان (عليهم‎السلام) به اين مسئله اساسي توجّهي ويژه داشته‌اند. دو پرسش‌ اساسي اين مقاله عبارت است از: موضع امام‎رضا (عليه‎السلام) درباره توحيد ذاتي چيست و چگونه مي‌توان بر اساس نگاه فلسفي، دلالت‌هاي پنهان ديدگاه توحيدي امام‎رضا (عليه‎السلام) را آشكار كرد؟ نتايج به‎دست‎آمده هم به اين قرار است: در كلام امام‎رضا (عليه‎السلام) سه تبيين از توحيد ذاتي مشاهده شده است: 1. اثبات احديت بدون ابتنا بر واحديّت 2. اثبات واحديّت بدون ابتنا بر احديت 3. اثبات واحديّت بر مبناي احديّت. برهان نفي تحديد از خداوند در كلام امام‎رضا (عليه‎السلام) از سويي وابسته به واحديّت نيست و مستقل از آن اثبات مي‌شود. بنابراين، از اين جهت، برهان يادشده همان صورت اول توحيد است و از سوي ديگر، همين نفي تحديد از خدا مقدمه اثبات واحديّت مي‌شود و از اين جهت، اين برهان، صورت سوم را رقم مي‌زند و صورت دوم در قالب چهار برهان در بيانات اين امام همام (عليه‎السلام) ظهور مي‌يابد كه عبارتند از: نفي صفات مخلوقات از خداوند، ازليّت و قديم‎بودن خداوند، برهان تمانع، و مسبوقيت دوگانه‌پرستي به توحيد. در اين پژوهش سعي شده به مدد ميراث فلسفي سنت اسلامي، برخي دلالت‌هاي پنهان روايات امام‎رضا (عليه‎السلام) نيز در فقره توحيد آشكار و لوازم و فروع آن تحليل و استنباط شود بدون آنكه درصدد تحميل فلسفه بر روايات برآييم.