بازخواني انگاره ربا در قرآن كريم با تكيه بر الگوهاي انسان‏شناسي اقتصادي

«ربا» از جمله كليدي‏ترين انگاره‏هاي اقتصادي در قرآن كريم است كه مطالعه پيرامون ماهيت و احكام مربوط به آن، همواره در كانون توجه عالمان مسلمان قرار داشته است. مروري بر تاريخ اين انگاره در فرهنگ اسلامي نشان از واگرايي‏هايي در آن، همچون شكل‏گيري رباي قرضي و رباي معاملي دارد كه در نهايت دستيابي به جامع معنايي براي اين انگاره را با دشواري روبرو ساخته است. پژوهش حاضر براي بازكاوي ماهيت ربا در بافت نزول قرآن كريم، به كاربست الگوهاي انسان‏شناسي اقتصادي روي آورده و با تمايزگذاري ميان رباي امّيّين و رباي اهل كتاب، به بازخواني اين انگاره اقتصادي همّت گماشته است. اين پژوهش افزون بر مطالعه ماهيت ربا در فرهنگ يهودي كه در آيه 161 سوره نساء بازتاب يافته است، به بررسي ربا در فرهنگ امّيّين پرداخته، نشان داده كه تحولات سياسي ـ اقتصادي در شبه‏جزيره عربستان موجب شكل‏گيري دو گونه متفاوت از ربا در ميان امّيّين گرديده است كه حاصل آن را مي‏توان در تمايزگذاري ميان ربا در آيه 39 سوره روم با ديگر موارد كاربرد آن در قرآن كريم خلاصه كرد.