تحليل مفهومي و منطقي احاديث «لا مِن شَيءٍ» در باب خلقت الهي

شش تن از پيشوايان معصوم (ع) در چهارده حديث مُسند و مرفوع، درباره خلقت الهي از تعبير «لا من شيء» بهره برده‌اند. بر پايه مجموعه قرائن متعدد، صدور اين تعبير از حضرت فاطمه زهرا (س) در خطبه فدكيه و نيز اميرمؤمنان علي (ع) محرَز است. بر اين اساس، معناي لفظي و مفهوم منطقي اين تعبير مورد توجه محدّثان، متكلّمان و فيلسوفان مسلمان قرار گرفته است و از آن در بيان كيفيت خلقت الهي بهره برده‌اند. بنا بر تحليل سخنان عالمان مسلمان، تعبير «لا من شيء»، خلقت ابداعي و بدون ماده و صورت پيشين را بر پايه قدرت، مشيّت و حكمت خداوند تصوير مي‌كند و نشان‌ دهنده والايي آفريدگار و ناهمانندي او با آفريدگان است. گزاره حاصل از تعبير لا من شيء ، موجبه محصله‌اي است كه متعلق محمول آن در قوه قضيه سالبه است. «آفرينش نه از چيزي» به معناي هستي دادن به نيستي است كه تنها خداوند بر اين‌گونه آفرينش تواناست. اين آموزه، انحصار پندارين در دو فرض «قديم ‌بودن ماده» و «خلقت از عدم» را مي‌شكند و پاسخگوي شبهات وارد بر انديشه خلقت الهي خواهد بود. وجه نوآوري اين مقاله، بررسي مفهومي و منطقي اين تعبير و نقض بسياري از شبهات مطرح در خصوص كيفيت خلقت الهي است.