تاريخ‌نگاري ترجمه در ايران: بررسي موردي كتاب با چراغ و آينه از منظر تاريخ‌نگاري ترجمه با رويكرد پيم

تاريخ‌نگاري جديد مبتني بر نظريه، روش و معرفت‌شناسي تحقيق است. اين بحث وارد حوزۀ ترجمه نيز شده است و تا كنون محققان بسياري در مورد پژوهش تاريخي، مفهوم تاريخ و تاريخ‌نگاري و روش‌شناسي آن سخن گفته‌اند و با پيشنهاد و ترويج رويكردهاي مختلف تاريخ‌نگاري به غني‌سازي اين حوزه پرداخته‌اند. در اين ميان نظرات آنتوني پيم (1992) در اين زمينه در خور توجه است. به اعتقاد پيم متوني كه عموماً آن‌ها را متوني دربارۀ تاريخ ترجمه مي‌دانيم در واقع بيشتر در حوزۀ نقد تاريخي يا بايگاني‌شناسي قرار مي‌گيرند و نه به‌طور مطلق در حوزه تاريخ‌نگاري (پيم، 1992). به اعتقاد پيم نه نقد و نه بايگاني‌شناسي هيچ‌كدام نمي‌توانند فرضياتي مطرح كنند كه با پويايي و تغيير در ارتباط باشد. هر دوي آن‌ها از تببين و تشريح تغيير، چيزي كه در پژوهش تاريخي حرف اول و آخر را مي‌زند، ناتوانند. به زعم وي اين نقيصه از اين نشئت مي‌گيرد كه محققان دقيقاً نمي‌دانند به دنبال چه هستند و چگونه مي‌خواهند به آن دست يابند. از اين رو تاريخ‌نگاري ترجمه غالباً به‌صورت كلي و بدون پرداختن به جزئيات انجام مي‌گيرد و به همين علت نهايتاً فهرستي از اطلاعات ارائه مي‌شود بي‌آنكه مبتي بر پايه و اساس علمي به‌ويژه آزمودن فرضيه‌هاي ابطال‌پذير باشد. هدف پژوهش حاضر بررسي كتاب با چراغ و آينه: در جستجوي ريشه‌هاي تحول شعر معاصر ايران اثرمحمدرضا شفيعي كدكني ، از منظر تاريخ‌نگاري ترجمه با رويكرد پيم است. بررسي اين كتاب نشان داد كه كدكني با استناد به مستندات بسياري، از روش‌هاي حكايت‌وار مورد نكوهش پيم دوري جسته و بر نقش فعال ترجمه و مترجمان در فرآيند تغيير تأكيد مي‌كند، همچنين با تأكيد بر فرهنگ مبدأ و زبان‌هايي كه ترجمه‌ها از آن‌ها صورت مي‌گيرد، از ايراداهاي وارد شده بر مدل‌هاي سيستمي توسط پيم كه بيشتر بر فرهنگ مقصد تأكيد مي‌كنند، دوري جسته است، به‌طوري كه مي‌توان گفت روش كدكني به‌دلايل زير تا حد بسيار زيادي به مدل تاريخ‌نگاري مورد نظر پيم نزديك است. •پاسخ‌دادن به يك مسئلۀ خاص ( تحول شعر معاصر فارسي) •مبتني‌بودن بر شواهد مستند و مستدل •توصيف مترجمان به‌عنوان عوامل بالقوه تغيير و تحول تاريخي •تأكيد بر فرهنگ مبدأ •توجه به جايگاه بينافرهنگي مترجمان •به‌كارگيري فرضيه‌هاي روش‌شناختي كه قابليت ابطال‌پذيري دارند