بازآفريني يك روايت در دو اثر: داستان «مردگان» اثر جويس در سينماي ايران

در سال‌هاي اخير، اقتباس به‌عنوان شاخه‌اي جديد در نقد ادبي مورد توجه منتقدين قرار‌گرفته‌ است. در ايران نيز اقتباس‌هاي مختلفي از آثار ادبي ايراني و خارجي در چند دهۀ اخير انجام‌گرفته ‌است. پلّه آخر (1392) به كارگرداني علي مصفا يكي از جديدترين آثار اقتباسي و برگرفته از داستان معروف «مردگان» (1914) اثر جيمز جويس (1882-1941) است. در اين مطالعه، با استفاده از تئوري كانون ديد ژرار ژِنِت، به‌دنبال بررسي تغيير روايت از متن نوشتاري به فيلم و پيامدهاي آن خواهيم بود. تئوري كانون ديد ژِنِت، با معرفي سه نوع كانون ديد بيروني، دروني و صفر و همچنين چهار نوع روايت با توجه به سطح و رابطۀ راوي با داستان، ابزار مناسبي براي مقايسۀ اثر ادبي و فيلم اقتباسي در قالبي روايت‌شناسانه است. بنابراين، مطالعۀ حاضر سعي دارد با بررسي اين تغييرات در روايت «مردگان» و پلّه آخر و با تكيه بر تئوري كانون ديد، دربارۀ علل و نتايج آن‌ها به بحث و نتيجه‌گيري بپردازد. يافته‌هاي اين مطالعه نشان مي‌دهد كه تأثير آگاهانه يا ناخودآگاه اقتباس‌كننده مذكر بر نوع روايت، باعث كم‌رنگ‌شدن نقش ليلي و هم‌ذات‌پنداري بيشتر مخاطبان با قهرمان منفعل اين فيلم، يعني خسرو شده است. علي‌رغم روايت پيچيدۀ داستان فيلم، قضاوت در مورد شخصيت‌هاي فيلم براي مخاطب توسط اين تغيير در روايت آسان شده‌ است.