معني‌شناسي جملات امري در فارسي

پژوهش حاضر، به تحليل جملات امري از ديدگاه معني‌شناسي صوري مي‌پردازد. اين جملات، افزون بر معناي «دستوري»، به‌عنوان يك نيروي منظوري پيش‌فرض، از طيف وسيعي از نيروهاي منظوري ديگري نيز برخودارند. با توجّه به تعدّد معاني اين ساخت در فارسي، در اين مقاله كوشيده مي‌شود به‌گونه‌اي نظام‌مند، به تبيين اين نيروهاي منظوري چندگانه پرداخته شود. بدين‌منظور، با بهره‌گيري از رويكرد «معني‌شناسي جهان‌هاي ممكن» كراتزر در زمينه تبيين عناصر وجهي و نيز با الگوگيري از قياس معني‌شناسي ساخت‌هاي امري بر پايه معني‌شناسي عناصر وجهي، به وسيله شواگر، در اين پژوهش نشان داده مي‌شود كه ساخت‌ امري در فارسي در لايه زيرين خود، تنها از نيروي منظوري واحد «دستور» برخوردار است و خوانش‌هاي چندگانه اين ساخت نظير «قدغن»، «درخواست» و... ناشي از تأثير عوامل موقعيّتي خاصّي است كه جمله امري در آنها به كار مي‌رود. در واقع، جمله امري، حاوي يك «عملگر وجهي‌« است كه به فعل وجهي «بايد» شبيه است. اين عملگر، نوعي «الزام» را به‌عنوان «نيروي وجه» نسبت به «زمينه مشترك» گوينده و مخاطب به‌عنوان «پايه وجه» و محدوديت‌هايي از نوع «مبتني بر ‌اولويّت» به‌عنوان «منبع ترتيب» بيان مي‌كند. اتّخاذ چنين رويكردي، بدان معناست كه تبيين خوانش‌هاي مختلف ساخت‌هاي امري مستلزم پيوند معني‌شناسي با كاربردشناسي است.