مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - فن آوري تهيه ي ذغال در شمال ايران پژوهشي در حوزه ي دانش بومي

چكيده فارسي :

دانش بومي يا سنتي به عنوان شاخه اي از علم مردم شناسي جايگاه ويژه اي در مطالعات زيربنايي توسعه ي پايدار دارد. شناخت، احيا و متناسب ساختن دانش بومي با نيازهاي امروز جوامع انساني، زمينه هاي دسترسي صحيح به منابع (آب،جنگل، زمين و...) را فراهم مي سازد و به مدد روش هاي نوين كنترل توليد، انرژي هاي نهفته در دل طبيعت را به بهترين شكلي در اختيار انسان قرار ميدهد. در اين نوشتار تلاش شده است كه به جايگاه دانش بومي در جهان امروز اشاره شود و در قالب يك پژوهشي علمي، روش سنتي تهيه ي ذغال در جنگل هاي مازندران بازشناسي گردد. اين گزارش به روش چند زمانه، طي اقامت در دو مقطع زماني متفاوت 47 روزه در منطقه شكلي گرفت، و اطلاعات آن از طريق مشاهده ي مستقيم، مصاحبه ي " رو در رو (face to face interVicW) و كيفي face(qualititaiveinterViCW) كه از روش هاي متداول در پژوهش هاي ميداني مردم شناسي است و نيز با مراجعه به منابع مكتوب كتابخانه اي جمع آوري شده است. جامعه ي آماري را صرفاً كساني تشكيل دادهاند كه به طور مستقيم (ذغال پزها) و غيرمستقيم (مالي دارها، پيمانكاران و محلي ها و...) با موضوع ارتباط داشتهاند. مصاحبه شوندگان نيز به روش نمونه گيري زنجيرهاي (SnOWball Sampling) انتخاب شده اند. نوع مطالعه نيز با مراجعه هاي مختلف به زمين و ميدان تحقيقي به روشي چند زمانه يا طولي صورت پذيرفته است. ذغال پزي در اين مقاله با توجه به دسته بندي آندره لوراگوران (مربوط به استحصال مورد بررسي قرار گرفته است. در اين فرآيند، با فراهم آمدن شرايطي ويژه، چوب به ذغال تبديل مي شود. آگاهان از فن ذغال سازي از راه هاي صرفه جويي و استفاده ي بهينه از ضايعات طبيعت (چوب خشك درختان) به خوبي باخبرند و ميدانند كه چگونه و در كجا كوره اي بسازند تا با صرف كمترين انرژي و نيز تحميل كمترين خسارت به طبيعت، بهترين شرايط را براي تهيه ي سوخت فراهم آوردند و بيشترين بازدهي را داشته باشند. واژگان اين نوشتار صرفاً بر اساس تعريف تحليلي (analytical definition) - تعريفي كه به صورت تجربي بررسي مي شود و رواج معنايي آن در بين افراد يك جامعه معنا پيدا مي كند بوده است. فرآيند ذغال پزي و پژوهش در حوزه ي بومي آن در قالب دور تقسيم بناي شكل گرفته است كه عبارت است از: 1- نظام توليدي ذغال، شامل مواد اوليه (جنگل و درختان) نيروي كار (ذغال پزها و...) فن آوري تهيه ي ذغال (فنآوري ساخت كوره، روش تهيه ي ذغال، ابزار و...) 2- نظام بهره برداري از ذغال شامل تقسيم كار، دستمزدها، نگهداري و توزيع ذغال . فن آوري تهيه ي ذغال (پخت ذغال) از ديرباز در ميان جنگل نشينان با نوعي همزيستي با طبيعت و حرمت نهادن به حريم آن آميخته گشته و در مبادله ي پاياپاي بين انسان و طبيعت، نسل به نسل به امروز رسيده است. اما متأسفانه در حال حاضر شركت هاي پيمانكاري، بدون نظارت دقيق، با بهره برداري بي رويه از جنگل قانون سبز رويش را زير پا نهاده اند و به نسلكشي درختان كمر بسته اند و نيز در مبادله ي نابرابر طبيعت با ثروت، زنگ خطر نابودي جنگلي، حذف تنوع زيستي و در نهايت تهديد حيات انساني را به صدا در آورده اند.

چكيده لاتين :

As a branch of anthropology, Traditional or Indigenous knowledge has a unique position in infrastructural studies of persistent development. Beside discussing the global position of indigenous knowledge, this paper has tried to present a case research project of coal making in Mazandaran Province of Iran using traditional method. to do this, the researcher has carried out direct in depth observations, face to face and qualitative interviews, along with the use of documents. The Focus group solely consists of coal makers, meanwhile mule keepers, contractors and other locals people were also studied. Interviewed people were selected through snowball sampling in a longitudinal or multi periodic time course study in the research site. The study reveals how coal making process has passed down from generation to generation by the foresters through a special kind of natural environment coexistence resulting in forest preservation. In contrast, current companies carelessly exploit forest resources with no careful supervision leading to total destruction of this national property, so that the alarm ring for forest and biodiversity has already tolled.