بررسي نقوش و نمادهاي كاشي‌كاري دورۀ قاجار دردو مسجدـ مدرسه: آقابزرگ و امام خميني كاشان

Tiling Motifs and Symbols of Qajar Era in Aqa Bozorg and Soltani (Imam) Mosque-and-School Historic Monuments

از عوامل مؤثر در شكوه و زيبايي معماري ايران، به‌ويژه در دوران اسلامي، به تزيين و آرايش بناها مي‌توان اشاره كرد. در اين ميان، مسجدـ مدرسۀ آقابزرگ و مسجدـ مدرسۀ امام خميني از شاهكارهاي معماري دورۀ قاجار در شهر كاشان، از لحاظ تزيينات و به‌خصوص نقوش كاشي‌كاري حائز اهميت هستند. بررسي و مطالعه در نقوش كاشي‌كاري اين دو بنا مي‌تواند باعث بازشناسي هويت فرهنگي اين دو بنا شود. با توجه به خلأ نسبي علمي ـ تحقيقاتي در رابطه با معماري مدارس تاريخي كشورمان به‌خصوص در بحث تزيينات، پژوهش حاضر بر آن بوده است تا با استفاده از روش تحليلي ـ توصيفي و انجام تحقيقات كتابخانه‌اي در عرصۀ آرايه‌هاي معماري اين دو بنا و تحقيقات ميداني، به ارزيابي و تحليل نقوش و نمادهاي اين دو بناي شاخص معماري دورۀ قاجار در كاشان بپردازد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه بيشتر تزيينات به‌كاررفته دركاشي‌كاري مسجدـ مدرسۀ آقابزرگ و مسجدـ مدرسۀ امام خميني تحت تأثير هنرهاي تزييني غرب و فضاي فرنگي‌مآبي به صورت طبيعت‌گرا، غير انتزاعي و تقليدي هستند. نقوشي همچون گل و گلدان، گل و مرغ و گل و برگ‌هاي طبيعي مانند گل زنبق و گل‌فرنگ و نقوش پرندگان دراين دو بنا به چشم مي‌خورد كه هريك جايگاهي را در تزيين به خود اختصاص داده و با رنگ‌بندي ويژۀ كاشي‌ها جلوۀ زيبايي را به محيط معنوي آن‌ها بخشيده‌اند

Among the factors affecting the glory and beauty of architecture in Iran, especially in Islamic eras, is the decoration and embellishment of buildings. Aqa Bozorg and Soltani (Imam) mosque-and-school structures are among architectural masterpieces of Qajar period in Kashan whose decorations, especially tiling patterns and motifs, are eye-catching and important. Studying tiling designs of these two buildings can help better understand the cultural identity of these two ancient monuments. As a dearth of research exists on the architecture of historical schools in Iran, especially on decoration, the present paper has conducted descriptive analysis, library research, and field research to study and analyze the motifs and symbols of these two architectural landmarks of Qajar in Kashan. Findings showed that most of the decorations used in Aqa Bozorg and Soltani (Imam) mosque-and-school tiling structures were influenced by decorative arts in the West and were naturalistic, non-abstract, and imitative. Floral motifs like flowers and vases, flowers and birds, and natural leaves and buds such as lilies as well as bird motifs are seen plainly in these two buildings creating specific iridescent color tiles which convey a sense of spiritual manifestation.