محتشم و ميرعزا؛ وام‌گيري‌هاي نسخ تعزيۀ ميرعزا كاشاني از تركيب‌بند عاشورايي محتشم كاشاني

Muhtasham and MirAza; Literary borrowings of MirAza Kashani's Ta'zieh scripts from Muhtasham Kashani’s Tarkib-Band

كمتر از سيصد سال پس از محتشم كاشاني، در زادگاه و زيستگاه اين شاعرِ پيشگام مكتب وقوع، سبك واسوخت و سرايندۀ مشهورترين غمنامۀ عاشورايي، مردي ديده به دنيا گشود كه او هم در مرثيه‌سرايي و تعزيه‌سازي، سرآمد همگنان شد. در اين مقاله كوشش شده است ضمن برشمردن شرح مختصري از زندگي‌نامۀ محتشم و سيد مصطفي كاشاني ملقب به ميرعزا، به اشتراك‌هاي دورۀ زندگي آن‌ها، زادگاه مذهبي‌ شيعي، حكومت باثبات و طولاني دو شاه صفوي و قاجاري و حمايت هر دوي آن‌ها از شعر و آيين‌هاي عاشورايي و بالمآل نوع وام‌گيري لفظي و معنوي نسخ تعزيۀ ميرعزا از تركيب‌بند عاشورايي محتشم پرداخته شود. اين پژوهش در صدد پاسخ به اين پرسش است كه چگونه شعر عاشورايي محتشم به‌عنوان سرآمد اشعار عاشورايي همۀ دوران‌هاي شعر فارسي، بر شعر عاميانه، نمايشي و موسيقيايي نسخ تعزيۀ ميرعزا تأثير گذاشته است. نتيجۀ اين واكاوي نشان مي‌دهد كه واژه‌واژۀ اين عاشورايي‌نامه در نسخه، نسخۀ تعزيه به‌ويژه اشعار ميرعزا تكرار شده و حتي خواندن بخش‌هايي از تركيب‌بند محتشم، جزئي از مراسم تعزيه‌خواني در دورۀ اوج اين هنر در تكيۀ دولت ناصري بوده است.

Less than three hundred years after Muhtasham Kashani, in the birthplace and homeland of this pioneering poet of Voqu’ School and WaSukht style and the composer of the most famous elegy of Ashura, a man was born who stood a head and shoulders above other poets in composing elegy and Ta’zieh. Endeavour has been made in this article to point out a brief biography of Muhtasham and Seyyed Mustafa Kashani, known as MirAza, and to indicate the similarities in their lives and their religious-Shiite birthplace, and also to discuss stable and long-age government of two Safavid and Qajar kings and their support from poetry and rituals of Ashura and eventually, to reveal the type of literal and spiritual borrowings of MirAza’s Ta’zieh scripts from Muhtasham’s Tarkib-Band. This study seeks to answer how Muhtasham’s poems of Ashoura, as the best examples of his kind in all the periods of Persian poetry, have influenced the Mirazaa’s folk, dramatic, and musical poetry. The results of this analysis suggest that every single word of this Muhtasham’s poem has been recurred within the scripts of Ta’zieh, especially those of MirAza’s, and even reciting some verses of Muhtasham’s Tarkib-Band has been a part of Ta’zieh ceremony in Naseri Tekyeh Dowlat during the zenith of this art.