اجتهاد در اجتهاد

بررسي تاريخ و جريان اجتهاد در اسلام، دلالت دارد بر اينكه اجتهادات با دو رويكرد انجام گرفته است؛ رويكرد اول اجتهاد براي فهم و تفسير اسلام بوده است. به دنبال پيدايش اجتهاد، جهت فهم كلام اسلام اجتهاداتي براي اثبات مشروعيت اجتهاد و اقامه دليل بر شرعي بودن اجتهاد و تعيين ارزش آراء اجتهادي نسبت به اين مطلب صورت گرفت كه آيا با اجتهاد امكان دست ‌يابي به حق وجود دارد يا خير؟ هم چنين اينكه اجتهاد كردن نسبت به چه مسائلي جايز است؟ و امكان يا عدم امكان علم پيدا كردن به حق بودن رأي اجتهادي پديد آمد كه در واقع اجتهاد در اجتهاد بوده است. با اجتهاد در اجتهاد است كه ديگر مجتهدين، نسبت به حق يا باطل بودن اجتهادات مجتهدين داوري انجام مي ‌گيرد. بعضي از اجتهادات مجتهدين به ضلالت توصيف شده‌ و اهل آن اجتهاد به كفر، فسق، اثم و معصيت، ضلالت و گمراهي منتسب گرديده‌اند، در حالي كه طبيعت اجتهاد مقتضي وجود آراء اختلافي و متفاوت مي‌باشد و احتمال درست و حق بودن رأي اجتهادي مجتهدي كه به اوصاف منفي منتسب شده است، منتفي نيست و همين عدم التزام به حق ارائه نظر مخالف و پديد آمدن اجتهاد متفاوت موجب پيدايش افراط‌گرايي در فهم درست اجتهادات مجتهدين اوليه و اسلام تلقي كردن آن گرديد. راه دفع افراط گرايي نيز التزام به اجتهاد يعني حق داشتن نظريه مخالف در جامعه اسلامي است.