مرجعيت شيعه به‌مثابه كنشگر بين‌المللي؛ مطالعۀ الگوهاي كنش نهاد اجتماعي مرجعيت در گذر تاريخ

Shia Marjai'a as an international actor; a study of models of action of social institute of Marjai'a during history

مرجعيت، اصلي‌ترين نهاد اجتماعي متولي امر دين و عهده‌دار نقش رهبري شيعيان در موضوعات مختلف سياسي و اجتماعي است. اين نهاد، بر اساس انديشۀ نيابت فقيهان جامع‌الشرايط از امام معصوم شكل گرفته، از مباني خاص عقلانيت و تصميم‌گيري و منابع خاص قدرت برخوردار است و در سطوح مختلف سرزميني و فرا سرزميني، ايفاي نقش مي‌كند. اينك اين سؤال مطرح است كه چگونه مي‌توان كنشگري بين‌المللي نهاد مرجعيت را با استفاده از مؤلفه‌هاي بازيگران روابط بين‌الملل تبيين كرد. بر اين اساس، با هدف شناسايي الگوها و شاخص‌هاي رفتار فرا سرزميني اين نهاد سه معيار اساسيِ بهره‌گيري از منابع قدرت، تأثيرگذاري بر فرايندها و رويه‌ها و نظام انگاره‌اي به‌عنوان معيارهاي اصلي كنشگري در نظريه‌هاي روابط بين‌الملل استخراج گرديده و بر اساس آن، ميزان برخورداري نهاد مرجعيت از شاخصه‌هاي مذكور به آزمون گذارده مي‌شود. بدين منظور، با استفاده از رويكرد وابستگي به مسير، از روش‌هاي پژوهش تاريخي كيفي، ضمن مطالعۀ ادوار مرجعيت و تقسيم‌بندي آن بر مبناي معيار دانش روابط بين‌الملل، مفاصل حياتي يا بزنگاه‌هاي تاريخي را شناسايي و الگوي اين نقش‌آفريني را تبيين مي‌كند. درنهايت شواهد عيني كنشگري اين نهاد را در عرصۀ فراملي، با ويژگي‌هاي بازيگران بين‌المللي مقايسه مي‌كند. فرضيۀ اوليۀ نويسنده، انطباق مصاديق تاريخي با مشخصات بازيگران در روابط بين‌الملل است كه در طول اين مطالعه، مورد آزمون قرار خواهد گرفت. همچنين نويسنده بر اين باور است كه شرايط زمان و مكان و ميزان تحقق منافع و اهداف، عناصر زمينه‌اي تأثيرگذاري و شكل‌دهندۀ الگوي رفتاري اين نهاد اجتماعي است.

Marja’iat is considered the main social institution which manages the religion in the society and leads the Shia in different political and social subjects. This institution actions based on thought of the representation of Imam and usage of rationality and specific power resources at various terrestrial levels and beyond that. This article tries to identify patterns and indicators of social behavior of this institution and to compare objective evidence of its actions with characteristics of international actors as mentioned in theories of International Relations. To do so, qualitative historical research methods were used and periods of Marja’iat and its classification – according to indicators of international relations science including power shift and status of actors – were studied and lastly historical turning points recognized and pattern of role-making explained. Finally, objective evidences of function of this institution in the transnational area, compared with characteristics of international actors. The author's initial hypothesis is adaptation of historical examples with characteristics of actors in international relations which will be tested during this study. The author also believes that time and spatial conditions and the extent to which benefits and goals are reached, considered the underlying elements of influence which form the behavior pattern of this social institution.