شباهت‌گريزي و حذف انسدادي پاياني در خوشه‌هاي همخواني زبان فارسي در چارچوب نظريۀ بهينگي

Similarity Avoidance and Final Stop Deletion in Consonantal Clusters of Persian within Optimality Theory Framework

رويكرد شباهت گريزي پايۀ اصلي شكل­ گيري واج­ آرايي زبان­هاي بشري را ادراك ­پذيري مي‌داند. در اين رويكرد، همخوان­هاي انسدادي به ­دليل ضعف ذاتي در سرنخ­ هاي ادراكيشان، بخصوص درجايگاه پاياني، گزينه­ هاي اصلي براي حذف هستند. مقالۀ حاضر با اين رويكرد و در قالب نظريۀ بهينگي به بررسي رابطۀ ميان امكان حذف انسدادي پاياني در خوشه­ هاي همخواني زبان فارسي، براساس ميزان شباهت ميان دو عضو خوشۀ همخواني مي­پردازد. بدين منظور، كليه خوشه ­هاي همخواني پاياني در زبان فارسي كه عضو دوم آنها يك همخوان انسدادي است، گردآوري و ميزان شباهت اعضاي خوشه بر اساس سه مشخصه واك، جايگاه و شيوه توليد بررسي شد. تحليل داده­ ها نشان داد كه در خوشه­ هاي همخواني مختوم به همخوان انسدادي، هرچه ميزان شباهت انسدادي پاياني به همخوان پيشين در خوشه بيشتر باشد، احتمال حذف آن بيشتر است و هر سه عامل واك، جايگاه و شيوه توليد در اين زمينه دخالت دارند. الگوهاي حذف همخوان انسدادي در خوشه­ هاي همخواني براساس شباهت­گريزي در قالب محدوديت­ هاي نظريه بهينگي با پايه ادراكي صورت­ بندي شد. در اين رويكرد، محدوديت­ هاي نشانداري عليه برونداد­ي كه به اندازۀ كافي ادراك ­پذير نيستند، عمل مي­كنند و محدوديت­ هاي وفاداري از اعمال تغيير بر دروندادي كه به لحاظ ادراكي برجسته است، جلوگيري مي­كنند.

Similarity avoidance- as a perceptual factor- is the basis of the phonotactics of a variety of languages. Stop consonants are considered to be ideal candidates for deletion as they have intrinsically weak perceptual cues, especially in final position. The present research study sought to explore the relationship between the probability of final stop deletion in consonantal clusters and the degree of similarity between such stops and the other member of the cluster in Persian. To do so, all final consonantal clusters were analyzed considering the degree of similarity in voicing, place, and manner of articulation between the two consonants of the cluster. Data analysis demonstrated that the chance for the deletion of final stops increases as the similarity between the stop and the previous consonant in the cluster increases and that all three parameters of voicing, place, and manner are important in this regard. Patterns of final stop deletion in final clusters of Persian were analyzed using a perception-based approach within Optimality Theory framework, where markedness constraints rule out outputs that are perceptually weak and faithfulness constraints prevent any change in a perceptually strong input.