تحليل و بررسي ريخت شناسي داستان هبوط و تعالي درغزلي از ديوان شمس

Morphological Analysis and Study of Rumi’s Story of “Descension and Exaltation” as Narrated in Divan-e Shams

ازويژگي هاي مولوي در عرصه ي غزل پردازي گنجاندن داستان واره ها در غزل است.او از اين طريق روشي نو در القاي مفاهيم عرفاني به كار مي گيرد. حاصل پيوند اين غزل ها با داستان واره ها،غزل روايي است كه به مثابه ي ابزاري مناسب براي القاي انديشه هاي مولانا به كار گرفته مي شود.اين غزل هاي روايي حاوي ناب ترين تجربه ي عارفانه است،انديشه هايي كه با روايت شدن؛نه تنها بهتر درك مي شوند؛بلكه تأثيرگذاري شان نيز مي تواند افزايش يابد.بررسي هاي مختلفي در طي ساليان اخير در اين غزليّات صورت گرفته است و افراد زيادي از جنبه هاي گوناگون به ديوان شمس و مفاهيم گران بهاي آن نگريسته اند.امّا ريخت شناسي غزل هاي او به ندرت انجام گرفته است؛ ريخت‌شناسي دانشي است در حوزه ي مطالعات ادبي كه نخستين بار ولاديمير پراپ آن را براي مطالعه ي قصّه‌ها مطرح نمود.كاركرد ريخت‌شناسي در ادبيّات تفكيك آثار ادبي از يكديگر و تجزيه ي يك اثر ادبي به اجزاي به وجود آورنده ي آن و كشف نقش ها و نقش ويژه هاي اثر و قوانين حاكم بر آن هاست. مقاله ي حاضر درصدد است با استفاده از روش ريخت شناسي،غزلي از غزليّات ديوان شمس را به اجزاي آن فروكاهد و نقش و كاركرد هر عنصر را مشخّص نمايد تا بدين وسيله بتواند به درك طرز تلقّي مولانا از قضيه ي هبوط و تعالي نايل آيد.

Inserting tale-like verses in his ghazals is among Rumi’s command of composing this literary genre. This is an altered way he employs to convey the notion of mysticism. The fusion of tales and ghazals results in some certain narrative ghazals through which Rumi presents us with his ideas. These narrative ghazals reflect some pure experiences of mysticism that help the readers digest them much better. They have been studied and explored by many researchers throughout recent years; however, they have hardly been studied via a morphological approach. Introduced by Vladimir Propp, morphology is a relatively new approach in analyzing stories in order to recognize the functions and principles of a story. The present article aims at studying through a morphological approach a ghazal by Rumi in order to give a comprehensive understanding of “descension and ascension” as realized by Rumi.