نقد و تحليل سبك شناسي كشف الحقايق عزيز نسفي

The Review and Analysis of the Stylistics of Aziz Nasafi’s Kašf Al-Haqāyeq

در اين جستار كوشش مي شود ويژگي­هاي سبكي كشف­الحقايق – به عنوان يكي از برجسته‌ترين آثار نثر عرفاني- بررسي و با غور در سطوح زباني، نحوي و زيبايي‌شناسي، سيماي روشني از اين كتاب ارائه شود. شكي نيست كه واكاوي هر اثر، جهت شناخت دقيق آن، راهگشاي درك زمانۀ تأليف آن اثر و دست­يابي به شاخصه‌هاي فكري مؤلّف است. گمان مي رود در سطح زبانيِ كشف­ الحقايق خصلت‌هاي آوايي، واژگاني و نحوي، مشخص و سادگي باشد. در سطح ادبي اين مقاله به صناعات ، و آرايه هاي ادبي نثر نسفي خواهد پرداخت تا به شگردهاي بلاغي و ابهام‌هاي رنگارنگ اگر در آن باشد راه جويد. كشف الحقايق متعلّق به دورۀ حاكميّت مطلق نثر فنّي است؛ امّا محتوايِ عرفاني آن و گزينشِ زبانِ ساده براي اين نثر، آن را از تأليفات هم عصرش ممتاز كرده­است. اگرچه سادگي و سهولت زبان، جهت انتقال بهتر و آسان‌ترِ مفاهيم به مخاطبِ عام، از ويژگي‌ نثرهاي تعليميِ عرفاني و جزء لاينفك آن است؛ در اين اثر، نه ويژگي زباني و ادبي، نه تناقضات و شطحيّات، بلكه غناي مفاهيم و وفور اصطلاحات فلسفي بايد سبب دشواري متن شده‌ باشد. و به طور كلي چهارچوب نثر آن مبتني بر سادگي و نزديك به نثر ساماني، مرسل، است. امّا درك فحواي كلام نسفي به دليل بهره از مفاهيم انتزاعي با دشواري روبه رو است.

Kašf Al-Haqāyeq is among the most prominent masterpieces of Persian mystical prose, and this study has been an attempt to consider the stylistic features of the book through a thorough analysis of its linguistic, syntactic and aesthetic differentiae in order to portray a sheer image of it. No one doubts that the exploration of every book to reveal its characteristics will lead to a better realization of the writer’s period and thoughts. Though belonging to a literary period reigned by authority of euphuism and ornate prose, Kašf Al-Haqāyeq seems to be unembellished and limpid in vocabulary and structure, and its mystical content and simple language makes it peculiar among its contemporary prose works. However, it is rich in using different literary tropes, and this study has tried to discover the writer’s eloquence and sense of decorum.
While the use of a simple language is more appropriate for transferring the ideas to common readers of didactic mystical prose and Kašf Al-Haqāyeq employs such a language and vocabulary, the profound and opulent concepts presented and excessive philosophical terms used in the book dislocates it to the complicated and intricate class. Generally, the framework of the book is based on simplicity and is close to unadorned prose of Samanid era; however, understanding Nasafi’s context, due to containing some abstract and philosophical concepts, is incomprehensive and challenging.