كليدواژه :
مجالس المومنين , قاضي نورالله , ابن سينا , خط آينهاي , حروفيه , نوربخشيه
چكيده فارسي :
مجالس المومنين قاضي نورالله شوشتري( ف. 1019)، از مهمترين كتابهاي رجال شيعي است كه به دليل در برداشتن ابيات منتسب به شاعران سده هاي نخستين، در پژوهش هاي ادبي نيز اهميت دارد. بسياري از پژوهشگران معاصر درباره ي اين اشعار، به ديدهي ترديد نگريسته اند؛ اما تاكنون پژوهشي در تحليل تبارشناسانه ي اين ابيات صورت نگرفته است. يكي از اين اشعار، رباعياي در ستايش امام علي(ع) و منسوب به ابن سيناست كه نخستينبار در اين كتاب آمده و به واسطه ي آن به بسياري از تذكره ها و كتابهاي تاريخ ادبيات فارسي راه يافته است. مضمون اين رباعي، پيوندي آشكار با اصطلاحات خوشنويسي و برخي مفاهيم عرفاني دارد؛ از همين رو در اين مقاله، با استفاده از تحليل محتواي تاريخي، سعي شده پس از ريشه شناسي گونه ي خوشنويسي منعكس در اين رباعي و بررسي سير شكل گيري نشانه هاي عرفاني آن، ضمن تعيين محدوده ي زماني سرايش شعر، دريچه هاي محتمل راه يافتن اين شعر به مجالس المومنين بررسي شود. نتايج نشان ميدهد، با توجه به انعكاس خط آينهاي در مضمون رباعي و ابداع و رواج اين گونه پس از سده ي نهم و همچنين سازگاري شعر با برخي انديشه هاي عرفاني رايج در ميان فرقههايي چون: حروفيه، نوربخشيه، بكتاشيه و ...، اين رباعي بيش از چهار سده پس از درگذشت ابنسينا(ف. 428) سروده شده است. همچنين با در نظر گرفتن شاعر بودن قاضي نورالله، آشنايي اش با خوشنويسي و همچنين انتسابش با اهل عرفان، بعيد نيست اين رباعي را خود او سروده و در تاييد باورهاي شيعياش به ابنسينا نسبت داده باشد.
چكيده لاتين :
Majalis al Mu'minin, written by Qazi Noorullah Shustari, 1610 AD, is one of the most significant books of Shiite biography (Rijal), which is instrumental in literary studies because it contains verses attributed to poets of early Hegira centuries. Many contemporary scholars treated these poems with doubt; however, no genealogical study has been conducted on these verses. One of these poems, attributed to Avicenna, is a Ruba'i in praise of Imam Ali first recorded in Majalis al Mu'minin and from that book finding its way to several biographies and books of history of Persian literature. The theme of the Ruba'i is closely related to calligraphy terminology and certain mystical notions. Therefore, this study, using historical content analysis, attempted to genealogically address the type of calligraphy and development of the mystical symbols to approximate when the poem was written and explore how the poem entered Majalis al Mu'minin. The results show, considering mirror-writing in the theme of the Ruba'i, emergence and development of this type of calligraphy after 9th century Hegira and its accordance with certain common mystical thoughts in sects like Hurufiyya, Noorbakhshia, and Bektashi, it was written four centuries after the death of Avicenna, (1024 AD). Furthermore, since Qazi Noorullah Shustari was a poet connected to mystics and familiar with calligraphy, it is possible that the ruba'i was one of his that he attributed to Avicenna to support his claim.
