ناپايداري زيست محيطي در خاورميانه و چالش‌هاي سياستگذاري مديريتي و فرهنگي: مطالعه مقايسه‌اي ايران، تركيه و عربستان

بررسي دو گزارش اخير «شاخص عملكرد محيط زيست» دانشگاه ييل كه در سال‌هاي 2014 و 2016 منتشر شده‌اند نشان از آن دارد كه رتبه كشورهاي خاورميانه در اين دو دوره با روند نزولي مواجه بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسي دلايل عقبگرد و ناپايداري سياست‌هاي زيست محيطي سه كشور مهم خاورميانه يعني ايران، تركيه و عربستان، در اين گزارش ها بوده است. بررسي برنامه هاي توسعه، سيستم مديريتي و نظامهاي فرهنگي و سياسي حاكم بر اين سه كشور نشان مي‌دهد كه عوامل متعددي سبب ناپايداري وضعيت محيط زيست در آنها گرديده است. در برنامه پنجم توسعه ايران و برنامه نهم جمهوري تركيه، محيط زيست از موقعيت كاملا حاشيه اي برخوردار بوده و جايگاه بسيار مختصري را به خود اختصاص داده است. البته اين امر در مورد عربستان سعودي چندان صدق نمي‌كند. نقش برجسته شخصيتها و نه ساختارها و قوانين در مديريت محيط زيست و نيز قدرت گسترده دولت در اين كشورها و در مقابل ضعف و ناكارمدي نهادهاي مدني زيست محيطي از ديگر مسائلي است كه در هر سه كشور سبب عدم بهبود و پايداري وضعيت محيط زيست گرديده است، هر چند وضعيت عربستان در اين دو حوزه از دو كشور ديگر وخيم تر است. نفت خيز بودن كشورهاي خاورميانه و يارانه هاي بالاي انرژي نيز منجر به توليد گازهاي سمي و آلودگي هوا گرديده است. ايران و عربستان در اين زمينه عملكرد ضعيف‌تري نسبت به تركيه داشته‌اند و با ادامه پرداخت يارانه هاي انرژي، نقش بيشتري در آلودگي محيط زيست دارند.