بررسي رابطه دين و دموكراسي در نوانديشي ديني؛ مطالعه موردي مهدي بازرگان

ارتباط ميان دين و سياست و ماهيت و چگونگي برپايي حكومت مطلوب، همواره از مسائل مهم در انديشه معاصر ايران بوده است. عده اي ديانت را به كل از سياست بركنار دانسته و عده اي سياست ما را عين ديانت ما قلمداد كرده اند. در اين ميان اما دموكراسي و امكان يا عدم امكان برپايي آن به عنوان نمونه ي حكومتي مطلوب در جامعه ي ايران از موارد مورد توجه روشنفكران بوده و هست. مهدي بازرگان به عنوان يكي از نوگرايان ديني ايران به اين مهم توجه ويژه اي نشان داده است. او را مي توان از جمله افرادي دانست كه بر امكان برپايي دموكراسي در يك جامعه مدرن و دين مدار پاي مي فشردند. پرسش اصلي مقاله حاضر اين است كه بازرگان با توجه به مباني معرفتي-سياسي مستخرج از نوگرايي ديني چه رويكردي نسبت به دموكراسي دارد؟ در پاسخ به اين سؤال و با بهره گيري از روش تحليل محتوا به بررسي دو نگاه متفاوت بازرگان به دموكراسي در ادوار اوليه و بعدي انقلاب اسلامي مي پردازيم. پژوهش نشان مي دهد كه بازرگان متقدم بر حكومت دموكراسي مبتني بر دين متمركز شده و انديشه متأخر او از دموكراسي مبتني بر عقل دفاع مي كند. به اين ترتيب ما شاهد وجهي تجديد نظر در انديشه دموكراسي خواهي او هستيم. مقاله حاضر در چارچوب نظريه نوگرايي ديني به نگارش درامده و روش توصيفي تحليلي دارد.