هليل، رقم جديد كنجد، متحمل به بيماري بوته ميري و تنش خشكي براي مناطق گرم و خشك جنوب كشور

Halil, New Sesame Cultivar, Tolerant to Wilt Disease and Water Stress for Warm and Dry Regions of Iran

يكي از مشكلات مهم زراعت كنجد، كشت توده‌هاي بومي و كمبود ارقام اصلاح شده مي‌باشد. تحمل به بيماري بوته‌ميري و ريزش دانه، سازگاري با اقليم گرم و خشك و عملكرد بالا از مهم‌ترين اهداف اصلاحي كنجد مي‌باشد. بر همين اساس برنامه به‌نژادي براي انتخاب و آزادسازي رقم هليل، با انتخاب تك بوته از توده‌هاي بومي كنجد جنوب استان كرمان آغاز شد. در سال 1378 تك بوته‌هاي انتخابي بر اساس اهداف اصلاحي، مورد ارزيابي قرار گرفتند و از بين آن‌ها 54 تك بوته (لاين) انتخاب شد. سپس لاين‌هاي انتخابي در سال‌هاي 1379 و 1380، مورد ارزيابي و خالص‌سازي قرار گرفتند. نتايج نشان داد كه تعداد 21 لاين با ارقام شاهد (داراب 14 و توده محلي) داراي اختلاف معني‌دار بودند كه اين لاين‌ها براي آزمايش مقايسه عملكرد نهايي انتخاب شدند. آزمايش مقايسه عملكرد نهايي طي سال‌هاي 1381 و 1382 انجام و نتايج آن حاكي از برتري لاين‌هاي JL13، JL16، JL2 و JL1 به ترتيب با ميانگين عملكرد 1771، 1729، 1534 و 1466 كيلوگرم در هكتار نسبت به شاهد بود. در ادامه كار، طي دو سال بررسي عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي مختلف كنجد در شرايط بدون تنش و با تنش خشكي در مناطق جيرفت، دزفول و كرج، لاين JL13 در شرايط بدون تنش برتري معني‌داري نسبت به ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي از جمله رقم داراب 14 نشان داد. در ارزيابي مقاومت نسبي ژنوتيپ‌هاي كنجد به بيماري پژمردگي فوزاريومي در شرايط ميكروپلات با آلودگي مصنوعي و مزرعه‌اي با آلودگي طبيعي، لاينJL13 جزو ژنوتيپ‌هاي متحمل شناخته شد. در نهايت لاين JL13 به‌عنوان لاين برتر، براي آزمايش تحقيقي ترويجي انتخاب شد. لاين JL13 در آزمايش تحقيقي ترويجي (شرايط زارعين) با عملكرد 1520 كيلوگرم در هكتار نسبت به توده محلي، 24 درصد افزايش عملكرد نشان داد. اين لاين در سال 1393 با نام هليل معرفي گرديد. رقم هليل براي مناطق گرم و خشك جنوب كشور ايران توصيه مي‌شود.

One of the important problems of sesame cultivation is the usage of local varieties and new cultivars shortage. Tolerant to wilt disease and grain shattering, adaptability to warm and arid climate and high yield are the most important purposes of sesame breeding. Accordingly, the breeding program to select and release of the Halil cultivar, began by selection of single plants from sesame native populations from south of Kerman province. In 1999, the selective single plants were evaluated based on breeding purposes and among them 54 single plant (lines) were selected. The selected lines were evaluated and purified during 2000 and 2001 years. The results showed that 21 lines had significant difference with controls (Darab14 and local variety), which these lines were selected for final yield trials. The final yield trials conducted during 2002 and 2003 and the results revealed that JL16, JL2, JL13 and JL1 lines were superior than control (Darab14) by producing 1771, 1729, 1534 and 1466 kg/ha, respectively. Then, in comparison of different genotype yield in drought and non- drought stress in Jiroft, Dezful and Karaj regions during two years, the JL13 line had significant difference in non- drought stress condition compared to other studied genotypes such as Darab14. In assessing the relative resistance of sesame genotypes to Fusarium wilt disease in terms of micro-plots with artificially infected and naturally infected farm, the JL13 line was identified as tolerant genotypes. Finally, JL13 line as the top line was selected for the on-farm trial. JL13 line in the on-farm trial by 1520 kg/ha yield, showed a 24% increase in yield, compared to the local variety. The JL13 line released and approved under the name of "Halil" in 2014. Halil variety recommended for warm and dry regions of south of the country, Iran.