نگاهي تطبيقي به تمثيل در مطالعات ادبي

«تمثيل» ازجمله مفاهيمي است كه از قديمي ترين ادوار در عرصه هاي گوناگون مطالعات ادبي، از بلاغت و رتوريك گرفته تا هرمنوتيك، موردتوجّه و مداقّه قرارگرفته است. بااين حال، در هيچ يك از پژوهش هاي پرشماري كه به طور مستقيم و غيرمستقيم به تمثيل پرداخته اند، سعي نشده است حوزه هاي مختلف معنايي اين مفهوم پركابرد به وضوح مشخّص شود. اين در حالي است كه شناخت حوزه هاي معنايي اصطلاحات كاربردي در هر دانش، از زيربنايي ترين نيازهاي آن به-شمارمي رود. پژوهش حاضر تلاشي است در جهت كاويدن مصاديق گوناگون مفهوم تمثيل در عرصه ي مطالعات ادبي در زبان هاي فارسي، عربي و انگليسي و در پي آن است كه تعريف روشني از تمثيل در هر حوزه ارائه دهد. به همين منظور، با نگاهي تطبيقي و با رجوع به منابع دست اوّل در تمام زبان ها ابتدا به تعاريف تمثيل در مهم ترين منابع بلاغت اسلامي نظري مي افكنيم و سپس مي كوشيم كاربرد اين اصطلاح را در بلاغت و ديگر عرصه هاي مطالعات ادبي غرب بررسي كنيم. با نظر به آراء بلاغت نگاران در باب تمثيل و كاربرد آن نزد شعرا و نويسندگان، مي توان سه معناي اصلي را براي اين اصطلاح بازشناخت: الف) تمثيل در مقام يك شگرد بلاغي؛ ب) تمثيل به منزله يك نوع ادبي؛ ج) تمثيل به عنوان وروشي براي خوانش و تفسير آثار ادبي.