اصطلاح ديواني « پروانه » در متون ادبي و تاريخي فارسي تا قرن هشتم

نظام حكومتي و تشكيلات اداري ايران در طيّ تاريخ تغيير كرده است. بعضي از مشاغل و مناصب و همچنين اصطلاحات ديواني در دوره هايي متداول بوده و به تدريج ازميان رفته است. چه بسا تعدادي از اين واژه ها، تحول معنايي يافته اند و امروز تعريف و كاربرد دقيقِ بعضي از آنها براي ما ناشناخته است. گاه اين واژه ها در متون ادبي و تاريخي فارسي آمده و نويسندگان و شاعران با آ نها تعابير و تركيبات خيال انگيز ساخته اند. تحقيق درباره ي معني اصلي چنين واژه هايي در متن هاي كهن و توجه به معاني اي كه نويسندگان و شاعران از آنها اراده كرده اند، كمك مي كند تا شناخت درست تر و دقيق تري از تشكيلات اداري گذشته پيدا كنيم. «پروانه» يكي از اين واژه ها است كه اصطلاحي ديواني بوده و در فارسي و عربي به-كاررفته و تحول معنايي يافته است. در مقاله ي حاضر، كاربرد اصطلاحيِ اين واژه و تعابير و تركيبات وابسته به آن، در تعدادي از مهم ترين متون ادبي و تاريخيِ فارسي، تا قرن هشتم هجري قمري، بررسي شده و نگارنده از اين طريق كوشيده است به معاني و جايگاه آن در دستگاه هاي حكومتي گذشته دست يابد. باتوجه به نتايج مقاله، اين معاني عبارت اند از: حكم، اجازه، برات يا سند، مُهر، پيك، خادم و حاجب.