مبادي طرحي نو در خوانش عجايب‌نامه‌ها

موضوع اين نوشتار، آن دسته از متون كهن هستند كه آنها را با عنوان «عجايب نامه» مي شناسيم. اين دسته متون كه تاكنون كمتر بدان ها پرداخته شده است، در برخي پژوهش هاي ادبي، با استفاده از نظريه ي تزوتان تودوروف (نظريه پرداز ساختارگراي فرانسه زبان) درباره ي ژانر فانتاستيك، بازخواني و به عنوان ژانري ادبي كه با برخي از مفاهيم نظريه ي تودوروف همخواني دارد، معرفي شده اند، امّا اين پ‍ ‍ ژوهش ها دچار تناقض هاي روش شناختي اي هستند كه به سبب خلط برخي مفاهيم يا به دليل بي دقّتي در مفاهيم به وجودآمده اند و موجب بدخواني عجايب نامه ها و كژنمايي ماهيّت آنها شده اند. هدف ما در اين مقاله آن است كه با تدقيق در يكي از مفاهيم بنياديني كه در تعريف عجايب نامه ها نقش عمده دارد، مسيري تازه براي ارائه ي خوانشي متفاوت از اين متون بگشاييم و چرايي اهميّت مسئلة «روش» را در نوع نگاه به آنها نشان دهيم. اين مفهوم بنيادين، «علم» است. در اين مقاله نشان داده ايم بسته به تصويري كه از علم ترسيم مي كنيم، مي توان عجايب نامه ها را به شيوه اي متفاوت خواند. يكي از نكات مهم در اين خوانش، لزوم توجّه به تطوّر و تحوّل مفاهيم است. به-اين ترتيب، برخورداري از نگاهي تاريخي كه متون را در زمينه و فضاي تاريخي پيدايش و شكل گيري آنها بررسي كند، به نكته اي كليدي در فهم ماهيّت آنها تبديل مي شود.