زبان، ابزار قدرت در روزنامه‌‌هاي دربار دورۀ قاجار (با مطالعۀ موردي روزنامۀ دولت عليۀ ايران)

اوّلين تجربۀ روزنامه‌‌نگاري ايراني، تقليدي تفنّني از روزنامه‌‌نگاري غربي بود كه از سوي دربار قاجار و با انتشار نخستين روزنامۀ دولتي در سال 1253ق آغاز شد. روزنامه‌‌هاي دولتي كه حاوي مضامين بي‌‌اهميّتي چون وصف سير و سياحت شاه بود، به سبك منشيانه تحرير مي‌شد و به‌عنوان رسانه‌‌اي براي قدرت‌‌نمايي و بيان شكوه و اقتدار نظام سلطنت به­ چاپ­ مي‌‌رسيد. زبان تك‌‌صداييِ دربار تنها سياسـت‌‌هاي نظام سلطنت را تبليغ و توجيه مي‌كرد و طبعاً مجالي براي مخالفان فراهم نمي‌‌ساخت. شيوۀ منشيانۀ روزنامه‌نگاري دربار كه پس از برپايي حكومت مشروطه و انتشار روزنامه‌هاي غيردولتي به‌تدريج از رونق افتاد، تا سال 1326ق همچنان وجود داشت، امّا پس از آن زوال يافت و جاي خود را به شيوۀ روزنامه‌نگاري مردمي و متجدّد داد. قصد ما در اين مقاله نمايان ساختنِ چگونگيِ تبديل گونۀ زباني دربار قاجار به گفتماني قدرت­گرا و نشان­دادن اين است كه چگونه زبان به منزلۀ ابزاري براي توجيه قدرت به­كارمي‌رود. جستار حاضر براي دستيابي بدين منظور از ديدگاه تحليل انتقادي گفتمان بهره مي‌‌گيرد و با استفاده از رويكرد زبان­شناختي نقش­گرا، نقش عناصر زباني و بلاغي ‌گونۀ زباني (language variety) درباري را در انتقال تأثيرگذار مفاهيم تحليل مي‌‌كند و ويژگي‌‌هاي گفتماني اين گونۀ زباني را از منظر مناسبات قدرت و ايدئولوژي برمي‌‌رسد. در اين زمينه روزنامۀ دولت عَليه به‌عنوان نمونۀ بارز اين نوع گونۀ اجتماعي زبان تحليل مي‌‌شود، آن‌گاه نتايج به‌‌دست‌‌آمده با ذكر شواهد و ارجاعات به كلّ روزنامه‌‌هاي دربار قاجار تعميم مي‌‌يابد.