اقدامات و اهداف خلفاي عباسي در توسعه كشتيراني در رودخانه هاي عراق (132-232ق)

Efforts and actions of Abbasid caliphs in the development and prosperity of shipping in the rivers of Iraq

خلفاي عباسي كه قرن‌ها بر سرزمين‌هاي اسلامي حكمراني كردند، به توسعه راه‌هاي آبي به‌ويژه در رودخانه‌ها توجه داشتند. در اين ميان آنها از دو رودخانه مهم دجله و فرات در كشور عراق، استفاده‌هاي نظامي، تجاري و توريستي فراواني مي‌كردند و با حفر آبراهه‌ها، كانال‌هاي متعدد و برداشتن موانع در رودخانه‌هاي عراق، علاوه بر استفاده‌هاي تجاري، حمل‌ونقل كالاها و مواد غذاي به پايتخت، در برابر هجوم مخالفان خلافت نيز از آن‌ها بهره مي‌بردند و از طريق آنها شورش‌هاي بزرگي را سركوب كردند. پرسش اصلي پژوهش اين است كه اقدامات خلفاي عباسي در توسعه كشتيراني چه بوده است؟ و خلفاي عباسي از رونق كشتيراني در رودخانه‌هاي عراق چه اهدافي را دنبال مي‌كردند؟ اين نوشتار با رويكرد توصيفي- تحليلي از داده‌هاي تاريخي نشان مي‌دهد، خلفاي عباسي با دركي منطقي و معقول از نقش راه‌هاي آبي و رودخانه‌اي در تثبيت و تحكيم دستگاه خلافت، كمابيش از همۀ ظرفيت‌هاي سياسي، نظامي، اقتصادي، كشاورزي، و فرهنگي توسعۀ اين مسيرها بهره‌برداري كردند. مجموع اين اقدامات افزايش درآمدها و عايدات حكومت، پيشرفت كشاورزي و زراعت، رونق شهرنشيني در شهرهايي چون بغداد، موصل، بصره، و ابله، ارتباط و تعامل با ملل ديگر، انتقال علوم و فنون به مركز خلافت، و تقويت نيروي دريايي را در پي داشت.

Islamic civilization reached its golden age during the period of the Abbasid caliphate. One of the manifestations of the numerous progresses in that period is the prosperity of shipping in rivers, and particularly in Tigris and Euphrates. Under the control of Abbasid caliphs, new canals and branches of rivers were dug and waterways were dredged. With different social and political purposes, the caliphs facilitated transportation in Iraqi rivers. In the article here, it has been endeavored to describe Abbasid caliphs' efforts and purposes in supporting shipping in rivers and it has been tried to explain how they benefited from so many military and commercial advantages of this kind of shipping. The findings show that these actions of Abbasids led to more government income, agricultural development, growth of urbanization, and transmission of knowledge and culture to capital of caliphate.