تجزيه و تحليل روابط فكري و نظامي ديلميان با علويان بر پايۀ نظريۀ همگرايي و واگرايي

Analyzing the Intellectual and Military Relations Between Daylamites and Alawites based on the Divergence and Convergence Theory

مقالۀ حاضر مي‌كوشد به ‌تحليل علل و عوامل مؤثر بر مناسبات فكري، نظامي، و سياسي علويان با حاكمان و مردم گيلان و ديلمان بپردازد. سرزمين‌هاي ديلمان و گيلان همواره در دورۀ خلافت اموي و عباسي، با مخالفت با خلفا، سر سازگاري با آنان نداشته‌اند؛ مردم ديلمان، با ‌ظهور علويان به‌عنوان مدعيان عقيدتي و سياسي خلافت عباسي و براي تشديد مخالفت‌هاي خود، روي خوش به آنان نشان دادند و علويان هم، در دوره‌هاي نخست قدرتگيري، توانستند با استفاده از رويكرد ضد خلافت ديلميان به موفقيت‌هاي مهمي در گيلان و ديلمان دست يابند. بر اين اساس در نگاه نخست، گرايش ديلميان به علويان تحت ‌تأثير منافع سياسي و نظامي آنان بود، اما از نيمۀ دوم قرن سوم با تلاش‌هاي فكري مداوم علويان در گيلان و ديلمان، زمينۀ تغيير آيين‌هاي باستاني ديلميان به نفع تشيع و ساير مذاهب اسلامي فراهم شد. نگارنده، با توجه به مآخذي كه در اين زمينه وجود دارد، سعي كرده‌است دلايل همگرايي و واگرايي ديلميان با علويان و همچنين تأثير سياسي و نظامي ديلميان را بر حكومت علويان پژوهش كند.

People of Daylaman and Gilan, due to their opposition to the Umayyad and Abbasid caliphs, were not compatible to them. In order to spread their protest movement, the people of Daylaman did support the Alawites who had emerged as an ideological and political alternative to the Abbasids. During the early years of taking power, the people were able to have some important achievements in Gilan and Daylaman through the capitalizing on Daylamites’ anti-Caliphate approach. The Daylamites’ espousal of Alawites was, therefore, informed by their mentioned political and military interests. However, given the constant intellectual efforts of the Alawites in Gilan and Daylaman, conditions were propitious for changing the ancient religions of Daylaman to Shiite Islam or other Islamic denominations from the second half of the third century (AH)/ninth (CE) onward. This research is an analysis of the factors informing the intellectual, political and military relations between Alawites, on the one hand, and the rulers and people of Gilan and Daylaman, on the other hand. Drawing on the literature, it will try to explore the reasons behind the convergence and divergence of Daylamites and Alawites as well as the military and political impact of the former on the latter’s rule.