بررسي تاريخي درون مايه نگارشهاي ناسخ و منسوخ در سده سوم و چهارم

نسخ در قرآن در سه قرن اول معناي عامي داشته است كه در دوره هاي بعد به يكي از مصاديق آن مبدل شده است. از قرن دوم تا پنجم، تعداد آياتي كه منسوخ به حساب مي آمد به طور چشم گيري افزايش پيدا كرد و عالماني از زهري گرفته تا ابن جوزي به ترتيب آيات منسوخ را از 42 تا 247 آيه رساندند. در سده چهارم كه دوران طلايي نگارش در زمينه ناسخ و منسوخ به شمار مي رود به آن گونه كه نسخ پنداري آيات آن قدر زياد شد كه برخي افراد از اين رويكرد با نام عشاق النسخ ياد كرده اند. تعداد آيات ناسخ و منسوخ به 215 مورد رسانده شد. اين پژوهش گونه هاي پرداختن به نسخ را با روشي تحليلي توصيفي بررسي كرده است. پژوهش نشان مي دهد بستر توسعه نظريه نسخ در مواجهه با برخي از آيات الاحكام كه ناسازگاري ظاهري داشتند شكل گرفت. بر اين اساس فقيهان مبناي حكم متقدم و متأخر را در ترتيب نزول ملاك قرار داده و با استفاده از آن، اين انگاره تناقض را از ميان بردند. فهرست كردن آيات متعارض، گاه شماري ناسخ از منسوخ، تسهيل در به خاطر سپاري ناسخ و منسوخ و تدوين بر اساس ابواب فقهي از جمله درون مايه هاي آثار مربوط به نسخ در قرون اوليه است.