نوعي مجاز با دلالت دوگانه (حقيقي و غيرحقيقي) شگردي براي گسترش دامنۀ معني در ابيات حافظ

Allegory with Dual Implication (Virtual and Real), A Way to Expand the Scope of Meaning

حافظ با جانشين كردن دو مفهوم در دو مصرع يك بيت، براساس روابط مجازي ميان آن­ها، مجازهاي تازه با معاني بديع مي ­آفريند؛ به ­صورتي­كه مجاز در مصراع دوم با يك رابطۀ مجازي جانشين حقيقت در مصراع نخست مي­ شود. جانشيني مجاز و حقيقت، تسويه و برابري اين دو امر را در پي دارد. مجاز علاوه ­بر معني مجازي، دلالت اصلي و مستقل نيز دارد؛ كه موجب دوبعدي شدن كلام و گسترده ­شدن دامنۀ معني بيت مي­شود. معناي حاصل از اين روش، برخاسته از نوع رابطۀ مجازي، دلالت دوگانۀ مجاز و تسويۀ مجاز و حقيقت در رابطۀ جانشيني است. مجموع اين روابط و حضور توأمان حقيقت و مجاز، قابليت­ هايي در زبان خواجه ايجادكرده؛ كه وي را در آفرينش معاني و تصاوير بديع ياري بخشيده­ است. حداقل 365 مجاز با دلالت دوگانه (مجاز و حقيقت) با روش جانشيني در غزليات حافظ به­ كاررفته ­است، اين رقم كه فاقد تعداد مجازهاي به­ علاقۀ شباهت (استعاره) است، حدود نه درصد از ابيات وي را تشكيل مي ­دهد. از كاركردهاي هنري اين روش مي­ توان به موارد زير اشاره كرد: ايجاز در لفظ، اطناب در معني، تناقض، اغراق، ترسيم و توصيف جزييات يك تصوير با حفظ ايجاز، ايهام، سمبل­ سازي، ايجاد تلميح و طنز.

Hafez makes new allegories with new meanings, with replacing two concepts in to lines of a verse, based on virtual relationships among them. Such that allegory on second line, with a virtual relationship, substitute truth back in first line. Substituting allegory with truth, cause equality of them. In addition figurative sense, allegory has the main and independent implication that cause two-sidedness and extent of the means. Means of this method, is from the virtual relationship, dual significance of allegory and equality authority and truth in relation to succession. The sum of these relations and the presence of both authorized and truth, creates capabilities in language of Hafez that help him in the creation of amazing meanings and images. At least 365 allegory with dual implications (authorized and truth) by succession, has been used in ghazals of Hafez. This number that lacking allegories with likened the relationship (metaphor), includes about nine percent of his verses. From its artistic functions, can be mentioned the following: succinct word, redundant in meaning, paradox, exaggeration, clarify and describe the details of an image with keeping brevity, opacity, the symbol, create allusion and irony.