بررسي تغيير پذيري درون‌سالي تاوايي نسبي در خاورميانه و مديترانه شرقي

On the intra-annual variability of relative vorticity in the Middle East and the Eastern Meditteranean

محاسبه و ترسيم الگوهاي توزيع تاوايي نسبي در سطوح فشاري مختلف مناسب­ترين روش براي تبيين تغييرات اقليم سطح زمين با استفاده از تغييرپذيري گردش جوي است. بر اين اساس مقادير روزانه تاوايي نسبي با استفاده از داده هاي روزانه باد مداري و نصف­النهاري كه از مراكز ملي پيش­بيني محيطي و پژوهش­هاي جوّي آمريكا دريافت شد، در سه تراز فشاري 850، 500 و 300 هكتوپاسكال در منطقه مديترانه شرقي و خاورميانه كه محدوده­اي تأثيرگذار بر اقليم ايران است محاسبه شد. جهت بررسي تغييرات درون­سالي، تحليل مؤلفه­ هاي اصلي به حالت T و با چرخش واريمكس بر روي ميانگين 5 روزه تاوايي نسبي در دوره پايه 2010-1981 اجرا شد و براي آشكارسازي تغييرات احتمالي دو دوره 1990-1961 و 2014-1991 نيز مورد بررسي قرار گرفت. در اين بررسي دوره تسلط شرايط زمستانه، تابستانه و فصل­هاي انتقالي در ترازهاي مختلف فشاري تعيين شده و نقشه توزيع تاوايي نسبي در هر دوره به روش درون­يابي كريجينگ معمولي ترسيم شد. نتايج حاكي از آن است كه در تابستان تاوايي منفي تراز مياني روي ايران تا ترازهاي بالا ادامه دارد اما تاوايي مثبت حاصل از كم فشار خليج­فارس در سطح زمين، در ترازهاي بالاتر با تاوايي منفي مهار مي­شود. بيشترين تغييرات زماني و مكاني تاوايي نسبي مربوط به فصل­هاي انتقالي است. بروز تغييرات زماني در شرايط فصلي و تغييرات مكاني مراكز بيشينه و كمينه تاوايي نسبي بيشتر در تراز­هاي مياني و بالايي مشاهده شد. در اين ترازها طول فصل تابستان طولاني­تر شد. فصل گرم در تراز بالايي در دهه هاي اخير به سمت افزايش تاوايي منفي پيش رفته­ است. فصل­هاي انتقالي به خصوص فصل پاييز به تدريج كوتاه­تر شده و در تراز بالايي حتي به طور كامل محو شد. در تراز پاييني افزايش تاوايي منفي در غرب درياي خزر و افزايش تاوايي مثبت در شرق آن با تضعيف كم ­فشار درياي سياه و تضعيف پرفشار سيبري هماهنگ است.

In the upper level (300 hPa) a widespread positive vorticity has seen on the Mediterranean and the Black Sea. In this level, the length of summertime became more than ago from 1990s and the negative vorticity has increased in the recent decades. In the 500 hPa level the positive vorticity intensity on the Cyprus and Turkish area has decreased from 1990s. The cold season in the lower level is finished earlier than middle level because at this time air is warmer than sea but at the middle level the cold period takes longer so in this level cold air mass privates yet. There is an increasing trend of negative vorticity in the west and positive vorticity in the east of the Caspian sea in the cold period of the 850 hPa level that is in agreement with a decreasing of the intensity of Siberian high pressure and a weakening of the Black Sea low pressure system from 1980s.