انگاشت‌پردازي چارچوب و اصول پايۀ برنامه‌ريزي توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه در شهر تهران

گذار از دورۀ صنعت يا توليد‌ـ ماده به دورۀ دانش يا توليد‌ـ دانش و در آستانۀ سدۀ بيست و يكم تغييراتي چون جهاني‌شدن، مطرح شدن بحث اقتصاد دانش، شكل‌گيري جوامع شبكه‌اي، و پيشرفت فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطاتْ فرايند توسعۀ فضايي و برنامه‌ريزي شهري در جهان را به‌شدت متأثركرده و به نياز به شكل‌گيري الگوارۀ نوين توسعۀ شهري، يعني توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه انجاميده كه خواستار قانونمندي‌ها و ترتيبات فضايي نويني در شهرهاي هر دو جهان بيشتر و كمتر توسعه‌يافته است. پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه با استفاده از سيستم و سازوكار سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي شهر تهران براي رويارويي با تغييرات نوين شهري و بهره‌گيري از فرصت‌هاي دورۀ دانش در فرايند توسعۀ شهر تهران، به دلايلي كه مهم‌ترين آن‌ها را مي‌توان استفادۀ نارسا از رهيافت‌هاي سنتي برنامه‌ريزي شهري، دانش‌ـ پايه نبودن سيستم‌هاي سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي شهري، و چيرگي ديدگاه اقتصادي بر درك از اين شكل از توسعه برشمرد، در پژوهش پايۀ اين مقاله رديابي نشده است. چنين نارسايي‌هايي ضرورت پرداختن به چارچوب و اصول پايۀ برنامه‌ريزي، كه براي پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه در شهر تهران، مورد نياز است، را توجيه مي‌كند. از اين رو، هدف اين مقاله رديابي چارچوب و اصول پايۀ برنامه‌ريزي توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه در زمينۀ نظر و عمل در جهان و به‌دست‌آوردن چارچوبي انگاشتي براي آزمون اين اصول در سيستم برنامه‌ريزي شهر تهران است، تا بتوان مشكلات، كاستي‌ها، و بازدارنده‌هاي سيستم برنامه‌ريزي شهر تهران را در پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه شناسايي كرد. به منظور دستيابي به هدف اين مقاله، از روشي با مسيري دوگانه استفاده شده است: مسير نخست، پژوهش پايۀ مقاله را شكل مي‌دهد، و مسير دوم، بر پايۀ بروندادهاي پژوهش پايۀ مقاله، چارچوبي را براي تحليل سيستم برنامه‌ريزي شهر تهران پيشنهاد كرده و به‌كار گرفته است. اطلاعات مورد نياز تحليل با استفاده از بررسي اسناد موجود و انجام مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختاريافته با دست‌اندركاران توليد و اجراي برنامه‌هاي شهري در شهر تهران گردآوري‌ و با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي و تحليل متن، در چارچوب رهيافت پژوهش كيفي، تحليل شده است. بر پايۀ يافته‌هاي حاصل از تحليل سيستم برنامه‌ريزي شهر تهران در مسير پژوهش تحليلي اين مقاله، نتيجه آن است كه سيستم و سازوكار موجود برنامه‌ريزي شهري در اين شهر، در صورت تداوم روال جاري، از پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه ناتوان است. پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه توسط سازوكار برنامه‌ريزي شهري در شهر تهران،به چرخش رهيافت‌هاي سنتي برنامه‌ريزي به رهيافت‌هاي فضايي، راهبردي، رابطه‌اي، و دانش‌ـ پايۀ برنامه‌ريزي و حركت به سوي وضعيتي نيازمند است كه در آن اصول پايه‌اي مشخص به كار رفته باشد. مهم‌ترين چنين اصولي را مي‌توان نخست) گسترش ابزارهاي قانوني پشتيبان پايه‌گذاري توسعۀ شهري دانش‌ـ پايه، دوم) تقويت سازوكار رسمي همكاري يا برقراري روابط همكارانه ميان دست‌اندركاران يا عاملان درگير در تصميم‌سازي و تصميم‌گيري يا سياست‌گذاري و اجراي سياست‌هاي شهري، سوم) ايجاد چارچوب يكپارچۀ سياست‌گذاري شهري براي هماهنگي چارچوب‌هاي سياست‌گذاري شهري، و چهارم) پذيرش و به‌كارگيري يك رهيافت دانش‌ـ پايه در برنامه‌ريزي براي تصميم‌سازي و تصميم‌گيري دانش‌ـ پايه يا به‌كارگيري اصول مديريت دانش (يا مديريت با دانش) در سيستم برنامه‌ريزي شهري، مرتبط با فرايندهاي توليد و اجراي برنامه در شهر تهران، بر‌شمرد.