تأملي در معنا و كاركرد واژۀ «آپادانا» در مجموعه‌‌هاي هخامنشي تخت جمشيد و شوش

مجموعۀ تخت جمشيد و آثار معماري دورۀ هخامنشي در شوش از مهم‌ترين آثار معماري پيش از اسلام در ايران است. تعدادي از اين آثار در كتيبه‌ها با نام مشخصي معرفي شده‌اند. يكي از اين نام‌ها «آپادانا» است كه براي معرفي كاخ بزرگ شوش از زمان داريوش دوم به بعد در تعدادي از كتيبه‌ها به‌كار رفته است. به‌رغم ناشناخته بودن طرح كاخي در هگمتانه، آن نيز آپادانا ناميده شده است. نمونۀ تخت جمشيد اگرچه كتيبه‌اي متضمن نام ندارد، الگوي همانند آن با شوش، پژوهشگران را مجاب كرد كه آن را نيز آپادانا بنامند. پژوهشگران علت اين نام‌گذاري را به‌طور عمومي وجود تالار ستون‌دار دانسته‌اند، اما به ‌نظر مي‌رسد كه صرف داشتن تالار ستون‌دار نمي‌تواند دليل كافي براي اين نام‌گذاري باشد. از اين ‌روي در پژوهش حاضر با روش تحقيق تاريخي، كه مواد آن با مطالعات اسنادي گردآوري شد، اين موضوع بررسي شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه آپادانا معرفي الگويي است كه طرح آن شاخص يك مربع نُه‌بخشي «برون‌گرا» است. آپادانا گذشتۀ واژۀ آپاتان در پارسي ميانه و آبادان در پارسي نو، به ‌معناي فراوان درود فرستادن و سلامت خواستن است كه با ماهيت كاركردي آپادانا در جايگاه بارعام، عرضۀ پيش‌كش‌ها و سلامت خواستن نمايندگان سراسر امپراتوري براي شاهنشاه برابر است. پيشينۀ آن به كوشك‌هاي پاسارگاد و «دشت گوهر» بازمي‌گردد. در دوره‌هاي بعد نيز الگوي آن پذيرفته شد و تا سده‌هاي اخير، با تغييرات اندكي در ساختار و نام، پايدار ماند. به‌يقين كاركرد آن در معماري هخامنشي تشريفاتي بوده و در مجموعه‌هاي اين دوره بخش «بيروني» شاهنشاهان به‌شمار مي‌رفته است.