جستاري در كاربرد مفهوم «قابليت» در طراحي و ارزيابي محيط ساختهشده

مفاهيم متعددي در حوزة دانش روان‌شناسي محيطي مطرح گرديده كه به تأثير متقابل ساختار محيط و رفتار انسان مي‌پردازند و از سوي ديگر بيانگر تأثير الگوهاي رفتاري بر طراحي محيطي مناسب هستند. يكي از مفاهيمي كه در اين زمينه كارايي فراواني دارد، مفهوم «قابليت‌» است كه خاستگاه آن روان‌شناسي اكولوژيكي است و در رشته‌هاي طراحي از آن استفاده فراواني شده است؛ به طور مثال در طراحي صنعتي و معناشناسي محصول، پژوهشگران به نتايج گسترده و قابل‌اعتنايي در كاربردي كردن مفهوم قابليت دست يافته‌اند؛ اما در معماري هنوز اين مفهوم جايگاه روشن و شفافي ندارد و به‌كارگيري آن در مراحل مختلف فرايند معماري (برنامه‌ريزي، طراحي، ارزيابي پس از بهره‌برداري، و...) با ابهامات فراواني روبه‌رو است. تجربة موفق كاربرد مفهوم قابليت در برخي حوزه‌هاي طراحي نويدبخش آن است كه اين مفهوم، با تعريف و تنظيم رابطة بين طراحان، كاربران، و محيط‌هاي ساخته‌شده، مي‌تواند به كارايي و موفقيت بيشتر پروژه‌هاي معماري كمك ‌كند. در پژوهش حاضر سعي شده با پرداختن به ريشه‌هاي نظري مفهوم قابليت و مفاهيم كليدي ديگر در روان‌شناسي اكولوژيكي و طراحي معماري، مانند كنج، فرم و عملكرد، و عامليت، جايگاه مفهوم قابليت در طراحي و ارزيابي معماري تبيين شود. روش به‌ كار گرفته‌شده در اين پژوهش، روش تحليلي‌ـ استنتاجي براي دستيابي به يك چارچوب مفهومي است. بديهي است براي دستيابي به كاربرد دقيق‌تر قابليت‌ها در مراحل مختلف طراحي معماري به پژوهش‌هاي بيشتري نياز است.