ارزيابي تركيب‌پذيري و عمل ژن در لاين‌هاي والديني آفتابگردان (Helianthus annuus L.) در شرايط تنش خشكي

Combining ability and gene action in parental lines of sunflower (Helianthus annuus L.) under drought stress conditions

به ‌منظور بررسي اثر تنش خشكي بر شاخص‌هاي ژنتيكي و تركيب‌پذيري صفات مهم زراعي آفتابگردان، هشت لاين برگرداننده باروري با سطوح مختلف تحمل به تنش خشكي، با سه لاين نرعقيم به عنوان تستر در سال 1393 تلاقي داده شدند. دورگ‌هاي حاصله به همراه والدين به صورت كرت‌هاي خردشده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال 1394 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي بسطام شهرستان شاهرود مورد ارزيابي قرار گرفتند. آبياري در دو سطح؛ بدون تنش (آبياري كامل) و تنش خشكي در كرت‌هاي اصلي و ژنوتيپ‌هاي آفتابگردان (24 دورگ، 11 والد و يك رقم شاهد) در كرت‌هاي فرعي قرار داده شدند. صفات گياهي اندازه‌گيري شده شامل تعداد روز تا رسيدگي، ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه و عملكرد دانه بودند. نتايج حاصل از تجزيه لاين × تستر نشان داد كه اثر لاين‌ها و تسترها به‌جز قطر طبق در شرايط تنش، از لحاظ ساير صفات در شرايط بدون تنش و تنش معني‌دار بودند. اثر متقابل لاين × تستر در شرايط بدون تنش بر صفات تعداد دانه در بوته و عملكرد دانه و در شرايط تنش بر تعداد روز تا رسيدگي و تعداد دانه در بوته، معني‌دار بود. لاين‌هاي C122 و C123 و تستر A19 در هر دو شرايط داراي بيشترين مقدار مثبت تركيب‌پذيري عمومي از لحاظ عملكرد دانه بودند و به‌عنوان والدين مطلوب براي توليد دورگ‌هاي مناسب در برنامه‌هاي اصلاحي قابل‌استفاده شناخته شدند. دورگ A19×C122 با عملكرد دانه 5224 كيلوگرم در هكتار و طول دوره رشد 91 روز بيشترين عملكرد دانه را در شرايط بدون تنش داشت. در شرايط تنش دورگ A19×R217 با 1868 كيلوگرم در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشته و دورگ A19×C122 در رتبه‌ بعدي قرار گرفت.

To investigate the effect of water stress on genetic parameters and combining ability of seed yield and some of the important traits of sunflower, eight restorer lines with different drought tolerance were crossed with three cytoplasmic male sterile lines as tester in 2014. Hybrids with their parents were evaluated in split plot arrangements using randomized complete block design with three replications at Shahrood Agricultural and Research station, Iran in 2014. Irrigation factors were assigned in the main plots at two levels, full irrigation and water deficit stress, and sunflower genotypes (24 hybrids, 11 parental lines, and one check variety) were randomized in sub-plots. Days to maturity, plant height, head diameter, seed number per plant, 1000 seed weight and seed yield were measured and recorded. Results of line × tester analysis showed that the effect of lines and testers in both conditions was significant for all studied traits, except for the head diameter in stress condition. The line × tester interaction effect in normal conditions was significant for seed number per plant and seed yield. Lines C122 and C123 and tester A19 in both conditions had the highest positive general combining ability in grain yield and could be used as suitable parental lines for developing hybrids in sunflower breeding programs. Hybrid A19 × C122 with 5224 kg.ha-1 seed yield and 91 days growth duration produced the highest seed yield under normal irrigation condition. While hybrid A19 × R217 with 1868 kg.ha-1 had the highest seed yield under water stress condition.