تحليل عدالت طبيعي متغير چون مبناي اعتبار هنجار حقوقي در حقوق اسلامي با تأكيد بر آراي شهيد مطهري و علامه طباطبايي

An Analytical Study of Changeable Natural Justice as an Instrument for Evaluating of Legal Norms in Islamic Law from the Viewpoints of Mortaza Mutahari and Allama Tabatabayi

انديشه‌ي عدالت طبيعي تغيير‌پذير يا با محتواي متغيّر حكايت از تعامل متافيزيك و واقعيت و نشان از عبور از انديشه‌ي حقوق طبيعي كساني چون كانت و لاك دارد و در حقوق غرب متأثّر از رويكردهاي جامعه‌شناختي و به طور كلّي انديشه‌هاي واقع‌گرايانه شكل گرفته است. ديدگاه‌هاي جامعه‌شناختي به حقوقْ ميانه‌اي با حقوق طبيعي و انديشه‌ي عدالت طبيعي ندارند. با اين حال، در تعديل حقوق طبيعي كانتي كه محتوايي مطلق و تغييرناپذير دارد، سوق به سمت حقوق طبيعي و عدالت طبيعي متغير مؤثر بوده‌اند. در حقوق اسلامي، اصل عدالت طبيعي و محتواي آن، يعني قوانين طبيعي و حقوق طبيعي، حتّي با همان ماهيت متافيزيكي محض، محل مناقشه است و ‌پذيرش آن به منزله‌ي معيار سنجش اعتبار اراده‌ي تشريعي محل ترديد است؛ چراكه معنايي جز ارتقاي جايگاه عقل از منبع قاعده‌ي حقوقي به مبناي قاعده‌ي حقوقي نداشته، مي‌تواند نوعي كثرت‌گرايي حقوقي در مبناي الزام‌آوري قاعده‌ي حقوقي و تعارض بين مبناهاي الزام‌آوري را نتيجه دهد. با اين حال، به نظر مي‌رسد نظريه‌ي اعتباريات علّامه طباطبايي كه استاد مطهري به نتايج عملي آن با ترديد مي‌نگرد، همسو با انديشه‌ي عدالت طبيعي متغيّر است؛ عدالتي كه مي‌تواند روند و مكانيسم‌هايِ انعطاف‌پذيرِ ايجاد قاعده‌ي حقوقي و به‌طور كلّي نظام حقوقي را نتيجه دهد.

فاقد چكيده مي باشد