حقيقت نفس در انديشه اماميه از مدرسه كلامي بغداد تا علامه طباطبايي

Imamiyyah on the Essence of Human Soul: from Baghdad Theological School to Allameh Tabataba'i

حقيقت نفس، روح و بدن و رابطه آنها با يكديگر، از مسائلي است كه تأثير اساسي در آموزه معاد و سرنوشت اخروي انسان دارد. برخي متكلمان، حقيقت انسان را جوهر مجرد متعلق به بدن شمرده­اند، برخي بر آنند كه نفس، همين پيكر محسوس و مشهود است كه روح در منافذ آن حلول كرده است و گروهي نيز حقيقت انسان را اجزايي اصلي در بدن مي­دانند كه پايا و دگرگون­ ناپذير است. شيخ مفيد ضمن پذيرش ديدگاه اول، حقيقت انسان را جوهر بسيط و غيرمادي قائم به خود مي­داند؛ اما شاگرد او سيد مرتضي با پذيرش رويكرد دوم و اعتقاد به يگانگي نفس و بدن، انسان زنده و مكلف را مجموع اين شخص ظاهري و هيكل مشهود مي­داند كه روح يا به تعبير وي هوايي لطيف در منافذ آن جاري است. در دوران معاصر، علامه سيد محمدحسين طباطبايي با روش تفسيري و بديع خود، ضمن پذيرش رهيافت اول، بر ديدگاه شيخ مفيد صحه گذاشته است.

The essence of human soul, soul and body and their relationship has been regarded as an issue with profound effects on the teaching of resurrection and human final fate. Some theologians have considered the reality of human soul as being an abstract substance belonging to body. Others believe that it is the same concrete and tangible human body which has been infused by soul. Still other scholars deem the reality of human soul to be the main stable and unchangeable part of human body. Sheikh Mufid accepts the first view and notes that the reality of human is a self-subsistent, pure, and immaterial substance. However, his pupil Seyyed Morteza admits the second approach – i.e. the unity of soul and body – and suggests that alive, responsible human is the whole outward manifestation of a person – i.e. the observable body – with soul – or in his words, the delicate air –current in its holes. In the contemporary era, Allameh Tabataba'i has supported the first approach and has verified Sheikh Mufid’s viewpoint through his exquisite exegetic method.