بررسي باستان شناسي محوطه هاي اشكاني شهرستان درگز، شمال شرق ايران

Archaeological Survey of Parthian Sites in Dargaz Plain, North-East of Iran

شهرستان درگز در شمال شرقي ايران، در مجاورت كشور تركمنستان واقع‌شده است. اين موقعيت جغرافيايي و هم‌جواري اين منطقه با نسا، به‌عنوان اولين تختگاه اشكانيان، اهميت و جايگاه اين منطقه در تاريخ ايران در دوره اشكاني را نشان مي­دهد. به‌رغم هم‌جواري درگز با تركمنستان و نسا، مطالعات معدودي راجع به محوطه ­هاي اشكاني اين شهرستان انجام‌گرفته است. اين مورد كه چه تعداد محوطه­ هاي اشكاني در اين حوزه جغرافيايي شكل‌گرفته‌اند؛ چه عواملي در شكل ­گيري و الگوي پراكندگي آن‌ها مؤثر بوده و نهايتاً، تا چه اندازه مي­توان محوطه­هايي هم‌تراز با نسا در اين حوزه جغرافيايي شناسايي و پيشنهاد نمود. در بررسي­هاي باستان­ شناسي درگز 85 محوطه اشكاني شناسايي گرديده است كه از منظر الگوهاي محيطي و وسعت محوطه­ ها، قابل‌تأمل و ارزيابي است. در نوشتار حاضر تلاش مي­شود اين محوطه­ ها از منظر الگوهاي محيطي مؤثر در شكل­ گيري و پراكندگي آن‌ها موردبررسي قرار گيرد. به‌علاوه، تلاش مي­شود با استناد به مؤلفه‌هاي محيطي و وسعت، محوطه­ هاي اشكاني شهرستان درگز خوشه ­بندي گردد. بدين منظور مختصات جغرافيايي اين محوطه­ ها به همراه وسعت آن‌ها در برنامه GIS مورد ارزيابي قرار گرفت. خروجي نقشه­هاي GIS محوطه­ هاي اشكاني منطقه نشان داد از فاكتورهاي محيطي مؤثر در شكل­ گيري اين محوطه­ ها، سه فاكتور منابع آب، جاده ­هاي ارتباطي و ناهمواري در نحوه شكل­گيري و پراكندگي محوطه­ هاي اشكاني درگز بيشترين تأثير را داشته­ است. به‌علاوه، سه خوشه براي محوطه­ هاي اشكاني دشت درگز پيشنهاد گرديد. دو محوطه توفي و شهرتپه، محوطه­ هاي مركزي دو خوشه A و B پيشنهاد گرديد. به‌علاوه پيشنهاد گرديد خوشه C معرف محوطه­ هاي كوچ‌روي دوره اشكاني در دشت درگز بوده است. نهايتاً بر اساس اهميت دو محوطه توقي و شهرتپه، جايگاه اين دو محوطه در مطالعات باستان­ شناسي شمال شرق ايران در دوره اشكاني تبيين گرديده است.

Dargaz County is located in northeastern Iranian Plateau, near to borders of Turkmenistan. Its location so close to Turkmenistan and ancient Nisa, as the first homeland capital of the Parthians, shows the importance of this area in the Iranian history. Discovery of 85 sites dating to the Parthian period in this plain is a testimony to this importance. In this paper, the distribution of the sites has been discussed considering the impact of environmental elements. Settlements of this area have been measured by the distribution of its surface finds. Taking into account of environmental data and the site size, three clusters of sites have been proposed for the Parthian sites of Dargaz. The sites of Toghi and Shahr Tepe are the central sites of two clusters of A and B, respectively. The cluster C represents those sites that have been distributed on the foothills and on the plain as well. Some of these sites are cemeteries of nomadic sector of the Parthian population of the time.