جغرافياي اقتصادي دشت همدان ـ بهار در دوره اسلامي (از قرن سوم هجري تا اواخر دوره قاجاريه) بر اساس اسناد مكتوب تاريخي و جغرافيايي

Economic Geography of Hamedan-Bahar plain in the Islamic Period (from the 3rd century, until the late qajar period) Based on historical and geographical documents

دشت همدان ـ بهار از ديرباز به لحاظ ويژگي‌هاي جغرافيايي و استراتژيكي، داراي الگوهاي اقتصادي خاص و متفاوتي نسبت به مناطق پيرامون خود بوده است. توجه به همدان از سوي حكام در دوره سلاجقه نيز، نشان از اهميت آن به‌واسطه جايگاه خاص آن در ايالت جبال داشته است. مقاله پيش رو به بررسي مهم‌ترين الگوهاي معيشتي حاكم بر دشت همدان ـ بهار و تأثير راه‌هاي ارتباطي و عوامل زيست‌محيطي بر اقتصاد اين منطقه، مي‌پردازد. پژوهش حاضر با بهره‌گيري از مطالعات كتابخانه‌اي (بررسي متون جغرافيايي و تاريخي دست‌اول دوره اسلامي)، با ماهيت تحقيقات تاريخي و با روش توصيفي ـ تحليلي به تبيين وضعيت اقتصادي همدان از قرن سوم تا سيزدهم هجري پرداخته است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه وجود دو فاكتور اساسي از جمله وضعيت زيست‌محيطي مساعد (آب‌وهواي معتدل كوهستاني با خاك حاصلخيز) و ديگر قرار گرفتن همدان بر سر مهم‌ترين مسيرهاي ارتباطي شرق به غرب و بالعكس، به ترتيب عاملي بر كشت و فراواني انواع محصولات كشاورزي و نيز حضور بازرگانان و تجار داخلي و خارجي در اين شهر بوده است كه به‌تبع آن، رونق اقتصادي اين منطقه را به دنبال داشته است.

Hamadan-Bahar plain has long been geographically and strategically characterized with different economic patterns and areas of its surroundings. The attention of Hamedan to the rulers during the Salajeq period also indicates its importance due to its special place in the Jebal state. the present paper investigates the most important of subsistence patterns on hamedan-Bahar plain and the effect of communication roads and environmental factors on the economy of this region. this study using library studies (Geographical and historical literature of the Islamic period), according to the nature of historical research and descriptive - analytical method, it has been descriptive to explain the economic situation of hamedan from the third century to 13th centuries. The results of the research show that the existence of two essential factors, including the favorable environmental status (temperate mountain climate with fertile soil) and other targeting of hamedan on the most important routes of east to west and vice versa, There has been a factor in the cultivation and frequency of all sorts of agricultural products as well as the presence of businessmen and local and foreign businessmen in the city That led to the economic boom in the region.