عرفان خراسان و ابن‌عربي؛ تفاوت‌هاي سلوكي

The Mysticism of Khorasan and Ibn Arabi, the Practical Differences

خراسان به دلايلي چون دوري از مركز خلافت، همواره مركز تصوف بوده است، چنان‌كه شيعيان و معارضان سياسي نيز به آن توجه داشته‌اند. تصوفي كه امروزه از آن ياد مي‌شود، حاصل واكنش‌هاي مكتب خراسان در برابر ابن‌عربي و شارحانش، چه در سلوك و چه در نظر (وحدت وجود)، است. نوع سلوك مشايخ خراسان در انديشه‌هاي نظري ايشان تأثيرگذار بوده است. از اين رهگذر، تفاوت‌هايي مبنايي و اساسي بين خود و مكتب ابن‌عربي مي‌يافتند. پيدايش روش «وجه خاص» پس از روش «سلوك شطّار» فقط با بررسي اين‌ گونه از تفاوت‌ها توجيه‌پذير خواهد بود. ديگر وجوه افتراق، در برابر تفاوت‌هاي چشمگير نظري و سلوكي، رنگ مي‌بازند و در نتيجه، بر عمق مخالفت‌هاي ابتداييِ عرفان خراسان با ابن‌عربي و شارحان افزوده مي‌شود. براي نشان‌دادن تفاوت‌ها در حوزه سلوك، در اين پژوهش ابتدا سلوك در عرفان خراسان و آنگاه سلوك در مكتب ابن‌عربي بررسي و مقايسه شده است. ثمره اين مقايسه، رخ‌نمودنِ تفاوت‌هايي است كه علي‌رغم غلبه قاطع عرفان نظريِ ابن‌عربي، تشخص و استقلال مكتب خراسان را دست‌كم در ساحت سلوكي ثابت مي‌كند.

Being away from the center of government, Khorasan has always been the center of Sufism, as has been considered by Shiites and political opponents. Sufism of Khorasan has a very interesting story that disregarding it would lead to the inadequate understanding of Islamic mysticism. The Sufism which is talked about to nowadays is the result of Khorasan school reactions to Ibn Arabi and his interpreters both in practice and in theory (pantheism). Khorasan elder conducts have been influential in their theoretical ideas, thereby they found basic and fundamental differences between themselves and the school of Ibn Arabi. The emergence of the theory of “Special way” after “Shottar” could be justified only by exploring these differences. Political incentives, social, cultural and any other differentiations are not as important as the theoretical and practical differences, so the depth of initial objections to this issue by the mystics Khorasan school is intensified