نسبت علم اخلاق با علم عرفان

The Relationship between Ethics and Mysticism

علم اخلاق به مجموعه اصولي معياري (سنجشي) مي‌پردازد كه شايسته است رفتار بشري به مقتضاي آن صورت بگيرد و علم عرفانِ عملي مجموعه اصول و دستورالعمل‌هايي سلوكي است كه در نهايت سالك را به شهود وحدت و فنا مي‌كشاند. اين پژوهش به دنبال بررسي نسبت بين علم اخلاق و عرفان عملي است؛ از اين رو ابتدا به ماهيت‌شناسي علم اخلاق و عرفان اسلامي مي‌پردازد و با بررسي برخي از آرا در زمينه تفاوت و تشابه اين دو شاخه از علوم و نقد و تحليل آنها به اين نتيجه مي‌رسد كه علم اخلاق اسلامي مبتني بر كتاب و سنت است، آن‌گونه كه عرفان اسلامي نيز برگرفته از همين منبع است. افزون بر اين اصل مشترك، داشتن موضوع واحدي به نام نفس در اخلاق و عرفان عملي، اين دو شاخه از علوم اسلامي را بيشتر از ديگر علوم به هم نزديك كرده است. از سوي ديگر غايت در علم اخلاق، «سعادت حقيقي» و در عرفان، «وصول حق تعالي» خوانده مي‌شود كه اين وصول خود مصداقي از سعادت است. بنابراين با اشتراك منبع، موضوع، اركان، ابعاد و غايتِ اين دو علم مي‌توان استنباط كرد كه علم اخلاق صورت مقيد علم عرفان است و علم عرفان عملي صورت مطلق علم اخلاق اسلامي است.

Before discussing the relationship between Islamic ethics and mysticism it must be exactly clarified that what we mean by ethics. Is that the one discussed in mystical works or that of the philosopher? A fact that is usually neglected in contemporary research. The ethics mentioned through mystical works is mostly based on Kitab (Quran) and Sunnah (tradition) and religious anthropology which both seek the same goal, closeness of man to God. On the other hand, ethics regardless of being a branch of science, deals with the moral values. Based on practical mysticism, man is required to be enriched with love, as a constituent of its general element. According to this description, the relation between ethics and mysticism as two branches of science is absolute commonness and differentiation. But the relationship between philosophical ethics and Islamic mysticism is a cased commonness and differentiation. Before Mulla Sadra, Islamic Philosophical ethics had its roots in Aristotelian anthropology that considered the essence of man unchangeable, claiming that every value is a state between two disvalues. So the essence of ethics was also a permanent fact not a dynamic one, being compatible with the mystical course of perfection. But Sadra’s philosophical ethics is the just restricted form mysticism, being rooted in narration sources such as Quran and traditions.