كليدواژه :
گنجينه جيحون , هنر هخامنشي , فن‌شناسي , گونه‌شناسي , نشانه‌شناسي
چكيده فارسي :
اين نوشتار تلاش دارد با بررسي آثار «گنجينه جيحون» به گونه‌شناسي اين مجموعه و نشانه‌شناسي بن‌مايه‌هاي هنري آن بپردازد. مهم‌ترين اهداف اين پژوهش بررسي فن‌آوري ساخت و تزيين آثار گنجينه جيحون، دسته‌بندي آن‌ها بر پايه كاربرد و پي‌جويي معناي اسطوره‌اي و كهن‌الگويي بن‌مايه‌هاي هنري آن است. پژوهشگران، اين دست‌ساخته‌ها را حاصل هنر بومي ايران مي‌دانند كه از درآميختن تجربه ساكنان فلات ايران با هنر فرهنگ‌‌هاي هم‌جوار (ميان‌رودان، اورارتو، مصر و هند) و هنر اقوام مهاجر آسيايي شكل‌گرفته است. گستره تاريخي آثار موزه‌اي بررسي‌شده، ميانه دوره هخامنشي (سده‌هاي پنجم و چهارم پ.م) را در برمي‌گيرد. رويكرد اين پژوهش تاريخي باهدف توسعه‌اي، مقايسه تطبيقي ساختار اشياء براي تبيين گونه‌شناسي و دسته‌بندي فرمي آن‌ها، بررسي فن‌شناختي آثار و نيز نشانه‌شناسي بن‌مايه‌هاي به‌كاررفته در اين مجموعه بوده است. در بررسي اين اشياء از ديد كاربرد دستكم به 22 گونه متفاوت برمي‌خوريم: نمونك ارابه، پيكره، درپوش، دسته ظرف، نمونك اسب، آرايه پوشاك، نيم‌تاج، گوشواره، گردن‌بند، آويز، دستبند و بازوبند، انگشتري، لوحه آييني، پوشش سپر، نيام شمشير، تنگ، كاسه، جام ماهي‌گون، بست لگام، ميله، مهر و سكه. اين اشياي زرين و سيمين با فن‌آوري‌هايي همچون ريخته‌گري (قالب‌گيري)،قلم‌زني و چكش‌كاري، پرچ‌كردن و لحيم‌كاري ساخته‌شده‌اند. بر روي آثار اين گنجينه پنج دسته نقش‌مايه (انساني، جانوري، برساخته، گياهي و هندسي) ديده مي‌شود كه با الگوهاي آشناي هنر رسمي، فرا نژادي و تلفيقي پا گرفته در دربار هخامنشي همساني كامل دارند. نشانه‌شناسي نقش‌مايه‌هاي اين مجموعه نشان از كاركرد آييني و درباري و خاستگاه ايراني اين آثار دارد.
چكيده لاتين :
This article tries to look at the Oxus treasure and to have a survey on this glorious ancient collection, typology of its objects and semiotics of its motifs. Our most important purposes in this article are; first, a survey on techniques of making and decorating and typology of the objects in the collection based on form, material and usage. Second, a survey on the semantic meanings of the motifs and patterns. Researchers believe these handmade artifacts to be native and territorial. In addition, they think that these artifacts had been formed with combination of Persian experiences with the art of adjacent cultures (e.g. Mesopotamia, Urartu, Egypt and India), and the art of immigrant tribes. We gathered the research data through a library and museum study. The surviving objects have at least 22 dissimilar types and usages including model chariots, figurines, stoppers for a flask, vessel handles, horse models, cloth ornaments, an aigrette, earrings, necklaces, pendants, armlets and bracelets, rings, votive plaques, a shield ornament, a sword sheath, a jug, bowls, a fish vessel, a strap fitting, coins, rods and seals. There are five types of artistic decorations and patterns on these handmade artifacts: human motifs (like men and women), animal motifs (like lion, goat, ram, eagle, fish, bull and horse), mythical motifs (like Egyptian god Bes, winged globe, gopat and shirdal), vegetational motifs (like lotus and barsom) and geometric motifs. Semiotic analysis of motifs reveals the ritual and courtier functions and Iranian origin of this treasure.
