جستاري در گونه‌شناسي ميراث مكتوب كهنِ علويان بكتاشي با تأكيد بر عناصر مشتركِ اعتقادي آنان با انديشه كلامي اثنا‌عشري

Typology of Ancient written Heritage of Bektashi Order "With the Emphasis on the Common Elements of their Beliefs with the Theological Thought of Imamiyya"

منابع مهمّ پژوهشي در حوزهٔ تمدني جهان اسلام، نسخ خطي است و بخشي از اين مواريث كهن، طبعاً متعلّق به طيفِ جامعهٔ شيعي است. وجود عناصرِ مشترك قوي اعتقادي و مشابهت‌ها و تأثيراتِ رفتاري بكتاشيان از آموزه‌هاي مكتب اهل‌بيت:، با شكلي صوفيانه، حاكي از آن است كه آنان، بي‌ترديد، بخشي از جامعهٔ شيعي دورمانده از اصل خويش‌اند. بررسي مقدّماتي گونه‌شناختي متون كهنِ بكتاشيان، نشان مي‌دهد بيشترينِ آثار بكتاشيه به زبان تركي عثماني و در موضوع كلّي تصوّف، شامل بيان آيين‌ها و آدابِ جمع‌خانه‌ها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبرانِ بكتاشيه، افسانه‌هاي عجيب تأويلي دربارهٔ رهبران بكتاشيه، به‌ويژه حاجي بكتاش ولي، همچنين نگاه نيمه‌لاهوتي به حضرت علي 7 همراه تأثيرپذيري‌هاي بيشتر از آموزه‌هاي امام صادق 7، در كنار ردّپايي از عناصر انديشه‌هاي غاليانه و تأويلي شيعي، به‌ويژه در مسئلهٔ تولّا و تبرّا از غاصبان حقوق اهل‌بيت: است. تحرير اين نوشتار، به روش توصيفي و كتاب‌خانه‌اي، بيشتر بر پايهٔ نسخه‌هاي خطي بكتاشيه موجود در كتاب‌خانه‌هاي تركيه بوده است

The manuscripts are important sources of research in the field of Islamic civilization in the world. Part of this heritage belongs to Shiite community. There are common elements and similar strong belief and behavior of the Bektashi School, light teachings of Ahl-al Bayt (AS), a Sufi format; it signifies that they are, no doubt, part of the Shiite community far from the original. A preliminary research of typology of Bektashi ancient texts, shows that the largest effects are on the general topic of the Bektashi Sufi Ottoman Turkish language, customs of cemevis, with biography and quoting the words of the Bektashi leaders, strange legends of Bektashi leader, especially Haji Bektash Vali; also semi-divine Imam Ali (AS) and more influences of teachings of Imam Sadiq (AS), along with trace of exaggerative elements and interpretation of Shia ideas, especially on the issue of friendship and aversion of right usurpers of Ahl al-Bayt (AS). Method of this article is descriptive and librarical, mainly based on Bektashi manuscripts in the libraries of Turkey.