ترفند جايگزيني در فرهنگ و ادب در آسياي غربي و اروپا

The replacement trick in the culture and literature of West Asia and Europe

ساختار جامعه و رسوم و عادات رايج در آن، همواره در ادب هر سرزميني بازتاب دارد، تا حدي كه مي‌توان مضامين ادبي مكرّر (لايت موتيف) را به نوعي بازتاب فرهنگ رايج هر اجتماع در قالب ادبي دانست. مضامين ادبي مكرّر در ميان اقوام مختلف، گاه به سبب ريشه داشتن در آبشخورهاي همگون يا يكسان و بعضاً از حيث توازي سنن، شباهت‌هاي چشمگيري به يكديگر دارند كه مي‌توان با جستجو در كهن‌ترين منابع و دنبال كردن سير تكثير يك درون مايه؛ شيوه‌هاي انعكاس آن را در ادب كلاسيك اقوامي كه از ديرهنگام با هم در داد و ستد فرهنگي بوده‌اند بررسي كرد. در مقالة حاضر سعي بر آن است كه يكي از ترفندهاي شايع در عرصة ادبيات غرب و ايران كه در فرهنگ كهن ميان‌رودان و روايات سامي ديرين نيز به چشم مي‌آيد سخن رود: ترفند جابه‌جايي به معني تعويض عاشق يا معشوق، از جنس م‍ؤنث، از روي عمد يا از سر اتفاق و يا جايگزيني شخصيت‌ها، يكي از مضامين بارز بسياري از متون برجستة نظم و نثر، در نظام ادبي شايع در منطقه‌اي گسترده از جهان است كه از ايران كهن تا دورترين مرزهاي امپراتوري روم را در بر مي‌گيرد و حوزة ميان‌رودان در پيوند ميان اين دو حوزه نقش اساسي داشته است.

The structure, manner and common habits of society have always been reflected in the literature of all regions to the extent that recurrent themes in literature can be considered as echo of the common culture of the community in the form of literature. Recurrent themes in literature, among the various ethnic groups, sometimes due to the origin of similar sources and sometimes because of parallel traditions, are remarkably similar to each other. Different types of reflections of this subject in the ethnic classical literature, which have been observed in cultural exchange from the past, can be studied by looking at the oldest sources and following the course of reproduction of a theme. The present article tries to review one of the most common tricks in the field of literature of West and Persia, which is also observable in the ancient culture of Mesopotamia and ancient Semitic traditions: the bed trick that means switching female lovers or character's disguise, is one of the main themes of many notable literary texts.