فضاي اجتماعيِ شهر كرمانشاه در دوره قاجار

مقاله حاضر سعي مي كند تا سازوكار توليد فضاي اجتماعي در شهر كهن كرمانشاه را روشن سازد. از اين روي نظريه ” توليد فضا “ هانري لوفبور را به عنوان چارچوب نظري انتخاب و داده ها را براساس فنون بررسي اسناد و مشاهده جمع آوري و تحليل مي كند. در شيوه توليد پيشاسرمايهداري قرن نوزدهم ميلادي حيات شهري وابسته به مازاد اقتصادي روستا است و اين مازاد به اندازه اي نيست كه امكان جابه جايي جمعيت و تغيير فضا را ممكن سازد. شكل گيري فضاي اجتماعي اين شهر متاثر از سه گانه لوفبور به شرح زير است: الف( بازنمايي فضايِ شهر كهن مبتني بر كيهان شناسي سلسله مراتبي اسلامي است كه در راس آن پروردگار عالم قرار دارد. نمود بيروني اين امر كالبد فيزيكي شهر اسلامي است كه در آن مسجد جامع به عنوان مركز تلقي مي شد. ب( فضاي بازنمايي يا فضاي زيسته در سه حيطه قابل بررسي است: 1 تمايز ميان مسلمانان و غيرمسلمانآنكه خود را به صورت فاصله فيزيكي و فاصله اجتماعي نشان مي داد. 2 تفكيك جنسي و يا ” محرميت “ كه از طريق معماري سنتي و كالبد محله ها اعمال و سبب شكل گيري فضاهاي عمومي و خصوصي مي شد. 9 تمركززدايي از شهر و استقلال محله ها كه هم از طريق معماري و هم به كمك فتيان و پهلوانان حفظ ميگرديد. ج( عمل فضايي درون شهر كه در شبكه ها، معابر، بازار، مساجد و تكايا و عمل فضايي بيرون شهر كه در قهوه خانه ها، گورستان ها، مكان هاي مقدس و فضايِ باز خارج از شهر صورت مي گرفت.