سير تاريخي علم پزشكي دراساطير ايران باستان با رويكردي به دوره سامانيان

MEDICAL SCIENCE HISTORICAL CIRCUIT IN ANCIENT IRAN WITH SURVEY TO SAMANID ERA

پيش‌زمينه و هدف: پزشكي از پرسابقه‌ترين علوم بشري بوده و قدمتي به بلنداي تاريخ بشريت دارد؛ و ازآنجاكه با حيات و بقاي بشر در ارتباط است از جايگاه ويژه‌ايي در سازمان‌ها و نهادهاي اجتماعي برخوردار مي‌باشد. بررسي‌هاي تاريخي ريشه علم پزشكي را با مذاهب، اساطير، سنت‌ها و آداب‌ورسوم بشري مرتبط مي‌داند به‌طوري‌كه در كتاب اوستا علاوه بر جلوه‌هاي اساطيري پزشكي، نوع خاصي از پزشكي و بهداشت در ايران باستان ديده مي‌شود. ازاين‌رو با توجه به اين قدمت، دانش پزشكي در سير تاريخي خود دستخوش تغييرات اساسي شده است، كه در اين ميان در دوره سامانيان با ظهور پزشكان نامي همچون محمد بن زكرياي رازي و ابوعلي سينا علم پزشكي وارد عرصه جديدي از حيات خود گرديده كه به دليل تأثير انكارناپذير اين دوره بر غناي علوم، به‌خصوص علم طب كه در ادوار بعدي از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار گشته است. بر اين اساس محقق در مطالعه حاضر درصدد بررسي اهميت و جايگاه علم پزشكي در دوره سامانيان تحت تأثير پزشكي ايران باستان مي‌باشد. مواد و روش‌ كار: روش به‌كاررفته در اين پژوهش، توصيفي – تحليلي است. اطلاعات مربوط به موضوع از طريق بررسي كتابخانه‌اي گردآوري و پس از فيش‌برداري اقدام به تحليل مواد خام شده است. منابع مورداستفاده ازلحاظ تقدم و تأخر تاريخي و اهميت و اعتبار، طبقه‌بندي و مورد ارزيابي قرارگرفته و تا حد امكان در تدوين اين اثر بر منابع دست‌اول و اصلي تأكيد شده است. يافته‌ها: سامانيان براي تدام تلاش‌هاي فرهنگي خود، به زنده كردن نمادهاي باستاني مبادرت ورزيدند. رويكرد سامانيان به ريشه‌هاي فرهنگ ايراني نه‌تنها در پزشكي، ادبيات، موسيقي، و صنايع‌دستي نمودار بود؛ بلكه در داروسازي و علم شيمي هم قابل‌مشاهده است. بحث و نتيجه‌گيري: با نگاهي اجمالي به اسناد برجاي‌مانده از دوره باستان به‌خوبي اهميت دانش و آموزش پزشكي در ميان ايرانيان مشخص مي‌شود. بي‌ترديد اين توجه و اهتمام به آموزش علم طب در دوران اساطير ايران باستان و دوره‌هاي بعدي ازجمله دوره سامانيان نشان‌دهنده پويايي فرهنگ و تمدن ايران‌زمين در طول تاريخ در مقايسه با فرهنگ‌ها و تمدن‌هاي هم‌عصر خود است. آثار گران‌بهاي محمد بن زكرياي رازي و ابوعلي سينا طب زمان سامانيان را به طب خاص بين‌المللي تبديل كرد. نقش ممتاز و ماندگار پزشكان و داروسازان اين دوره در احياي فرهنگي علم پزشكي فراموش‌نشدني است.

Background & Aims: Medicine is one the most important sciences of human knowledge and also it has communication with human life and survival and contains special position in the social institutes and organizations. Historical investigators relate medical science root to religion, mythology, traditions and human ceremonies and manners. In Avesta scripture, we can observe medical mythology scenes that show the attention of people in Ancient Iran to hygiene and medical patterns. According to the ancient case, medical science in the historical era faced basic changes. In Sasanid era, famous physicians such as Muhammad Ibn-e- Zakarya and Abu Ali Sina provided inevitable outcomes to sciences enrichment. So authors in current study investigated medical science position in Sasanid era. Materials & Methods: This study was analytical- descriptive. Related information of the subjects was gathered by library investigation and the information was analyzed in raw data after fishing. Used references according to primitive and last historical importance and validity were classified and evaluated. Results: Samanids tried to survive the ancient symbols by continuing cultural affairs. Samanids survey is observable in the Iranian cultural roots, medical, literature, music, handcrafts, medicine and chemistry science. Conclusion: By browsing the remained documents from the ancient era, we can determine the importance of the medical training and knowledge. Attention to medical science training in Iran ancient era and next stages such as Sasanid era show Iranian civilization and cultural dynamic against other contemporary civilizations and cultures. The valuable work of Muhammad Ibn-e- Zakarya and Abu Ali Sina changed Sasanid medicine to international level. The main role of physicians is not forgotten in the cultural revival of medical science