دل آدمي و ويژگي‌هاي آن از ديدگاه عين‌القضات همداني

The Divine Qualities of man’s Heart from ‘eyn al-Qozāt Hamadāni’s View

عين‌القضات، «دل» را حقيقت آدمي مي‌داند؛ لطيفه‌اي علوي و ملكوتي كه چندي با قالب كثيف و مُلكي همراه شده است و اين همراهي، حجاب آدمي است كه تا رفع نشود، شناخت دل امكان‌پذير نخواهد بود. از نظر وي، «دل آدمي» سكينۀ الهي، و لوح محفوظي است كه قرآن بر آن نازل مي‌شود. هدف سالك، رسيدن به خداوند است و بنا بر آيۀ «وَ في اَنفسكم أَفَلا تُبْصرون»(ذاريات/ 21) خداوند در دل سالك است، و راه رسيدن به او جز شناخت دل نيست. عين‌القضات در تقابل ميان نفس و دل، نفس آدمي را بشريت و دل او را ربوبيت مي‌داند، و بر اين باور است كه ربوبيت با بشريت هرگز جمع نمي‌شود. بنابراين لازم است كه سالك، نفس اماره را از بين برده و همه «دل» شود. نفس، دوزخي است كه آدمي را از عبوديت خارج مي‌كند و دل آدمي، بهشت الهي است. اهل دل كساني‌اند كه دل ايشان در مقابل قلم الهي است و خداوند بر آن مي‌نويسد. چنين كساني آنچه را ندانند به دل خود رجوع مي‌كنند و به آن معرفت مي‌يابند. پژوهش حاضر با روشي تحليلي و با استفاده از آثار عين القضات، ديدگاه وي را در مورد دل، ويژگي‌هاي آن و اهلِ دل بررسي كرده است.

To ‘eyn al-Qozāt Hamadāni, the heart is the essence of humanity, a divine subtle truth temporarily encapsulated by the impure material body. This essence, the divine tabula raza on which God’s message is recorded, cannot be uncovered as long as the material mask is not removed. To Hamadāni, God resides within man if he is prepared to look based on verse 21 of the Zāreyāt chapter of the holy Quran. In the contrast between the self and the heart, Hamadāni calls the former the manly and the latter the divine. He sees the two as irreconcilables. The sufi, then, needs to control the carnal desire, the hell that Drives man away from servitude and from the paradise of the heart. People of the heart are those who expose the tabula raza of the heart to God to write on and who refer to the heart for what they wish to know.