روش‌شناسي مواجهه امام علي(ع) با فرهنگ اخلاقي جاهليت در نهج‌البلاغه

ethodology of Imam Ali`s Confrontation with Ethical Culture of Jaheliyah as Reflected in Nahj al-Balaghah

مطالعه چيستي فرهنگ اخلاقي جاهليت و واكاوي ابعاد گونه‌گون آن يكي از موضوعات قابل بررسي و زمينه‌ساز شناخت بهتر آموزه‌هاي قرآن و حديث است. نظام اخلاقي برآمده از عقيده و تفكر جاهليت، در نهج البلاغه بازتاب يافته و مواضع امام عليه السلام در برابر دين و عقيده و اخلاق جاهلي از مجموعه فرمايش‌هايشان كاملاً آشكار است. در اين پژوهش فقط فرهنگ اخلاقي جاهليت از منظر امام مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ نگارندگان مي‌كوشند مواجهه امام علي عليه السلام با آن فرهنگ را به سه روش توصيفي، ارزش داورانه و انكاري تحليل كنند. بدين‌سان اين پژوهش به اين دستاورد رسيده كه امام در نهج البلاغه به نفي و انكار كامل اخلاق جاهلي پرداخته است و هيچ بعدي از ابعاد اخلاق جاهلي را مورد تأييد قرار نداده‌اند. اين ديدگاه به‌ويژه در مقايسه با تحليل ديگر نويسندگاني همچون ايزوتسو ـ كه در باب جاهليت پژوهش‌هايي داشته ـ متمايز است؛ چرا كه آنان در شرح مفاهيم اخلاقي جاهلي و با ذكر صفاتي مثل سخاوت و شجاعت جاهلي گاهي خواسته‌اند آنها را به‌ عنوان نقاط برجسته اخلاقي آن عصر ـ در ميان انواع ويژگي‌هاي منفي اخلاقي ـ برجسته سازند، اما در نهج البلاغه و از زاويه نگاه امام صفات مذكور نيز، در خدمت غرور و اهداف شخصي قبيله‌گرايانه به‌عنوان مصداق بارز اخلاق منفي جاهلانه توصيف شده است.

Studying the nature and various aspects of ethical culture of jaheliyah is a necessary ground for the Quran and Hadith to be understood better. Ethical system of jaheliyah has been reflected in Nahj al-Balaghah and Imam Ali`s positions against jaheli religion, belief and ethics is fully clear. In this paper Imam`s view on jaheli ethical culture has been brought into consideration; in the paper, description, valuably measuring and rejection of jaheli ethical culture. So the study has concluded that Imam has rejected jaheli ethics completely. What viewed in the paper differs from views of those scholars like Izutsu. Since they, referring to some ethical cases like benevolence and bravery, have partly sanctioned the culture. While for Imam, such qualities lack ethical value and originate from tribe prides.