معناشناسي تاريخي و توصيفي «شُعُوب» در قرآن كريم

Historical and Descriptive Semantics of “Sho’oub” in the Holy Quran

زبان و به دنبال آن واژگان، ريشه در فرهنگ­ ها، سنت­ ها و نظام خاص زندگي در هر جامعه ­اي دارد و متأثّر از جهان‌بيني در برگيرندۀ آن است. بسياري از واژگان قرآني نيز پس از گذر از جهان­ بيني جاهلي و ورود به جهان‌بيني قرآني، عناصر معناشناختي تازه ­اي پيدا كردند و در دورۀ پس از قرآن نيز با عنايت به گذر زمان، دچار تحوّل معنايي متناسب با حاكميت فكري دورۀ خويش شدند. شناخت روند تحوّلات معنايي آن دسته از واژگان قرآني كه بعد­ها در پيدايش نهضت ­ها و جريان­ هاي فكري، فرهنگي و اجتماعي همانند «شعوبيه» استناد شده، بسيار مهم و ضروري است. ازجمله اين واژگان، واژه قرآني «شعوب» است؛ واژه‌اي كه نهضت شعوبيه بعد­ها با استناد به آن در سوره حجرات، آيه 13، تأثير فراواني بر اوضاع فرهنگي، اجتماعي دوره عباسي و پس از آن به جاي گذاشت. پژوهش حاضر با استناد به اشعار جاهلي، قرآن كريم، واژه­ نامه­ ها، تفاسير و برخي ديگر از منابع متكلمان به‌ منظور آسيب­ شناسي جريان «شعوبيه»، واژه «شعوب» را براساس معناشناسي تاريخي و توصيفي، تحليل و تحول معنايي آن را از دوره جاهلي تا قرن پنجم هجري‌ قمري در دوره اسلامي بررسي كردند و به اين نتيجه رسيدند كه شكل مفرد اين واژه، يعني «شعب» مفاهيم «شكاف، جدايي، پراكندگي ...» و شكل جمع آن «شعوب»، مفاهيم «گروه‌هاي پراكنده، بسيار دور كننده = مرگ» را در دوره جاهلي و در قرآن كريم نيز مفهوم متضاد «گروه­ هاي پراكنده» را دارد و در قرن­ هاي بعدي نيز با عنايت به جريان‌هاي سياسيِ متكي بر نژادپرستي و متأثرشدن از انديشه­ هاي كلامي در مفهوم ملل غيرعرب به‌ ويژه موالي و ايرانيان به‌ كار مي­رود.

Language and words stem from cultures, traditions, and specific system of life in each society. Most Koranic words have gained new meanings after passing through ignorant ideology and entering into Koranic ideologies. It is necessary for one to know the semantic changes of those words which have been referred to in developing movement as well as mental, cultural, and social processes. One of these words is “Sho’oub”, a word by which “Sho’oubiyah Movement” has affected the cultural and social situations in Abbasi Period. The current study has analyzed the word “Sho’oub” based on historical and descriptive semantics to recognize Sho’oubiyah, concluding that the singular form of this word, i.e. “‌Sha’b” enjoys such concepts as “split, separation, dispersion” whereas its plural form enjoys such concepts as “distributed groups=death” in the Ignorant Period. In the Holy Quran, it has the opposite concept of distributed groups. In the following centuries, it referred to political issues dependent on racism and affected by discursive thoughts in the concept of non-Arab nations especially Iranian one.