معناشناسي «ماهيت» در مابعدالطبيعۀ ميرداماد

شناخت دقيق و شفاف مقصود و معناي اصطلاح‌هايي كه فيلسوفان به كار مي‌برند، يكي از گام‌هاي اساسي در شناخت نظريه‌ها و فهم متون فلسفي است كه راه غلتيدن در مغالطۀ اشتراك لفظ را سد مي‌كند. ميرداماد در شمار فلاسفه‌اي است كه از يك‌سو، واژه‌هاي جديدي را به مجموعۀ اصطلاحات فلسفۀ اسلامي افزوده و از ديگرسو، برخي واژه‌هاي قديمي و پركاربرد فلسفه را در معاني جديدي به كار گرفته است. «ماهيت» يكي از واژه‌هاي مهم در انديشۀ ميرداماد است كه بدون شناخت مقصود ميرداماد از كاربردهاي آن، نمي‌توان درك و توصيف درستي از نظام فلسفي ميرداماد ارائه كرد. در نظر ميرداماد، مقصود از «ماهيت»، «ما به الشيء هو هو» است. لذا ماهيت، ملاك اين‌هماني شيء است و هر آنچه در حمل اوّلي بر يك شيء منطبق مي‌شود، همان ماهيت آن را شكل مي‌دهد. مقام ذات ماهيت، مرتبۀ تقدير و فرض است و هنگامي كه ماهيت فعليت دارد، بدون هيچ تغيير و تبدلي، از مرتبۀ تقديري خارج شده و حقيقي يا متقرر گرديده است. معناي مصدري وجود، تنها از مرتبۀ تقرر ماهيت انتزاع مي‌شود.